Verenigingen voor armenzorg en armoedepreventie in de negentiende eeuw

kinderen opvangen, die verwaarloosd langs de straat slenterden, verstoken van enige vorm van onderwijs en opvoeding (inventaris)

Het oprichten en in stand houden van de Havelooze school te Rotterdam. Spoedig werden er ook brei- en ook naailessen aan meisjes gegeven en kwam er een wantmakersopleiding voor de jongens. Hiertoe werden de lesuren uitgebreid naar de middag: van 2 tot half vier naai-/breiles en van 4 tot half 6 wantmakers (kleermakers-)les.

Het onderwijs in en naleven van een hygiënische leefwijze.

Het uitreiken van voedsel en kleding aan de kinderen, dat laatste vervaardigd door de kring van jonge dames van de vereniging.

de zusterorganisaties de Havelooze scholen te Utrecht en Amsterdam en de vereniging 'Tot Heil des Volks', met haar diverse afdelingen, o.a. ook te Rotterdam.

het dames-comité voor het uitreiken van voedsel en kleding aan kinderen

Oprichters en eerste bestuurders de echtparen Catharina Quirina Suermondt en William Gregorius Herklots, Pietronella Susanna Kruijff en Meinhard Retemeyer, Cornelia Maria Elisabeth de Wilde en Johannes Jacobus van Oostzee en  A.P.J. van Rossem met echtgenote. Het bestuur werd begin 1854 uitgebreid met H.W.A. van Oordt (industrieel, neef van Herklots, en Ida Wijnkes-van Oordt, Adrian P.J. van Rossem, tabaksfabrikant en Anna Gerdina van der Horst. (Douwes)

De school begon op de Schiedamsedijk en de Ketelaarstraat. Vervolgens verplaatste de school zich in 1854 al naar In den Oppert, een deftiger buurt, maar wel centraler t.o.v. andere volksbuurten. In 1874 ging de school naar de Crispijnlaan en in 1894 naar een nieuw pand aan de Boezemsingel. 'Bij het vijftigjarig bestaan in 1903 telde de school 350 leerlingen, terwijl er nog een groot aantal zich had aangemeld, dat voorlopig niet  geplaatst kon worden. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog daalde het leerlingenaantal voortdurend. (...). Uiteindelijk besloot het bestuur de school aan de Boezemsingel definitief te sluiten, en wel met ingang van 1 september 1963. Het schoolgebouw werd in het voorjaar van 1966 gesloopt. De vereniging bleef echter bestaan (...)' (inventaris)

P.A.C. Douwes, 'Een initiatief uit 1853. Het ontstaan van de Havelooze School te Rotterdam', in: Rotterdams Jaarboekje 1979 175-205

gegevens, inclusief oprichtingsdaum en laatste vermelding, ontleend aan de inventaris van het het verenigingsarchief.

vermeld in

J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam 1899) 695.

ad leden:

Douwes stelt de mentaliteit van de Vereeniging Havelooze School Rotterdam tegenover die van de Inrigting tot wering der bedelarij van kinderen aldaar, die z.i. puur uit burgelijke ergernis en eigenbelang werd opgericht, terwijl  de Havelooze school zijn oorsprong vond in nieuwsgierigheid en oprechte belangstelling voor de kinderen. De school was een uiting van Reveil-activisme met de kenmerkende 'naasteliefde tot uiting komend in weldadigheid'. (Douwes)

ad activiteit, richtgroep:

Op 28 november 1853 werd met het opvangwerk een begin gemaakt op een kamer in de Ketelaarsgang bij de Schiedamsedijk. Die eerste keer waren er vier kinderen aanwezig. Van onderwijs geven was in het begin nauwelijks sprake. De kinderen werden door een geëxamineerd godsdienstonderwijzer beziggehouden met voorlezen en vertellen. 15 maart 1854, tijdens de 6e bestuursvergadering waarbij alle genoemde 5 echtparen-bestuurders bijeen waren, waren 70 kinderen op de school ingeschreven, terwijl ten hoogste een 50-tal tegelijk kwam opdagen. Medio 1854, bij de opening van het pand in de Oppert waren 139 kinderen ingeschreven, waarvan 60 à 85 geregeld de school bezochten. Men kreeg toestemming een 'Bijzondere school te openen, mits concurrentie vermeden werd. Na een vergelijkend toelatingsexamen werd op 1 dec. 1854 F.A. van Laaken tot het eerste hoofd der (bijzondere) school benoemd. (de  NRC) Na bezoeken van bestuursleden aan de eerder opgerichte Havelooze scholen te Amsterdam en Utrecht besloot men op de 10e vergadering op 22 mei 1854 als toelatingseis te stellen: géén kinderen die ook op andere scholen terecht kunnen (zoals in Amsterdam waar men de kinderen tot het einde 'vasthield') en bij voorkeur kinderen 'die vanwege de diepgezonken Staat hunner ouders, noch op de Diaconie, noch op de Stads Scholen onderwijs ontvangen kunnen.'(Douwes)

ad laatste vermelding:

De vereeniging is in 1973 een samenwerkingsverband aangegaan met 'Te Huis, logement voor vrouwen' en de Commissie der Rotterdamse Spijsuitdeling. (inventaris)

ad publicaties van de vereniging:

te raadplegen in het verenigingsarchief.