© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: W. de Vries Wzn., 'Tetterode, Nicolaas (1816-1894)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/tetterode [12-11-2013]

TETTERODE, Nicolaas (1816-1894)

Tetterode, Nicolaas, firmant lettergieterij (Amsterdam 19-5-1816 - Amsterdam 2-1-1894). Zoon van Nicolaas Tetterode, directeur fa. J.H. Hötze en Cie, en Elisabeth Lucretia Kleinpenning. Gehuwd op 10-4-1845 met Cornelia Jacoba Danckerts. Uit dit huwelijk werden behalve 2 jong overleden kinderen 2 zoons en 2 dochters geboren.

Welke opleiding Tetterode waar heeft genoten is onbekend, evenmin als bekend is welke praktische ervaring hij opdeed in handel of bedrijf tot 1842. In maart van dat jaar ging hij te Rotterdam een vennootschap van koophandel aan met P.J. Kooij. Dit betrof toen import en handel van stokvis en traan, terwijl de vennoten zich tevens belastten met binnen- en buitenlandse commissies. In 1847 werd deze vennootschap ontbonden, waarna Tetterode dezelfde handel voortzette met zijn broer C.J.S. Tetterode, te Amsterdam. Hij hield dit ijzer nog in het vuur toen hij in 1851 de te Breda gevestigde lettergieterij van Broese & Co overnam en naar zijn toenmalige woonplaats Kralingen, waar hij zich in 1850 had gevestigd, overbracht. In 1857 kocht hij een soortgelijke firma van De Passe & Menne, te Amsterdam, om die, samengevoegd met het uit Kralingen daarheen verplaatste bedrijf, onder zijn naam te Amsterdam voort te zetten. In dat jaar trok hij zich uit de stokvishandel terug.

In 1863 breidde Tetterode zijn activiteiten opnieuw uit. Met zijn gelijknamige neef N. Tetterode Jzn. richtte hij, samen met de gebroeders H. en I.M. Binger, boekdrukkers en uitgevers te Amsterdam, een nieuwe vennootschap op, om inktrolspecie voor boekdrukkers te fabriceren, met alles wat met deze techniek samenhing - een combinatie van produktie (lettergieten, inktrolspecie en daarbij behorend materiaal) die destijds voor Nederland nog geheel nieuw was. In 1864 nam hij zijn eerdergenoemde neef op in de leiding van de lettergieterij, waaraan hij nu bovendien een loodasbranderij en handel in letters en in oude en nieuwe persen verbond 'en al hetgeen verder tot het materieel eener Drukkerij behoort'. Daarnaast voerde hij agentschappen voor een indrukwekkende reeks van binnen- en buitenlandse ondernemingen.

Vóór Tetterode zich in 1851 in de lettergieterij begaf, had hij al veel gereisd, o.a. in Ned.-Oost-Indië. Ook daar onderkende hij commerciële mogelijkheden voor de lettergieter en drukker in Nederland, dit keer in de vervaardiging van oosterse geschriften, zoals Chinees, Japans, Makassaars, Javaans, Maleis enz. Hij legde contacten met het ministerie van Koloniën en verkreeg, naast de firma Enschedé te Haarlem, opdrachten van de Landsdrukkerijen te 's-Gravenhage en Batavia (Djakarta). Tegelijkertijd verzekerde hij zich van de bijstand van een aantal hoogleraren, dat hem adviseerde omtrent de juiste lettervormen en het schrift in Aziatische talen, maar tevens in Grieks, Hebreeuws, Syrisch, Perzisch en Turks. De uitvoering legde hij in handen van zijn graveur Louis Carkerine, die van oorsprong Belg was. Uit de tijd waarin hij in een felle concurrentiestrijd was verwikkeld met de fa. Enschedé, dateert zijn in 1861 verschenen brochure: De tegenwoordige stand van het lettergietersbedrijf besproken (Amsterdam, 1861).

Tetterode was het type ondernemer dat in de beginfase van de Nederlandse industrie de mogelijkheden voor zijn zaken onderkende: een vooruitstrevend, degelijk koopman, in de eerste plaats een handelsman, geen fabrikant. Uiteraard ook behept met tekortkomingen en eenzijdigheden. Er is slechts één geval bekend, waarin zijn ondernemerschap mislukte: in 1867 begon hij te Amsterdam een Photogenische Gasmaatschappij, die reeds in 1870 haar werkzaamheden weer moest staken.

Tetterode voerde een sociaal personeelsbeleid, hetgeen o.m. kon worden afgeleid uit de hoge lonen die hij betaalde; dat blijkt ook uit dankbetuigingen die zijn medewerkers o.a. in 1876 - ter gelegenheid van zijn zilveren patroonsjubileum - en in 1882 - bij het jubileum van een aantal personeelsleden - in de krant plaatsten. Het was dan ook voor Tetterode een grote teleurstelling toen in 1890 een 23-tal van zijn personeelsleden gevolg gaf aan een oproep van de Algemeene Nederlandsche Typografenbond tot staking in het kader van de sociale strijd van die dagen, uit een algemeen verlangen naar lotsverbetering, maar vrij toevallig Tetterode treffende. Door de ongegronde beschuldigingen en schromelijke overdrijving was Tetterode diep gegriefd. Vermoedelijk heeft hij deze staking - overigens de eerste en de enige in de geschiedenis van de Lettergieterij - ervaren als uiting van een tijd die niet meer de zijne was. Dientengevolge gaf hij kort daarna het roer aan zijn zoon.

Ook voor het maatschappelijk leven toonde hij belangstelling. Daarvan getuigen zijn lidmaatschap van de Amsterdamse gemeenteraad van 1867 tot 1878; zijn voorzitterschap van de Maatschappij van den Werkenden Stand van 1867 tot zijn dood, in welke kwaliteit hij bijzondere aandacht schonk aan het ambachtsonderwijs en aan de huisvesting van jeugdigen. Mede dank zij zijn inspanning werd in 1880 een begin gemaakt met de inrichting van openbare speeltuinen te Amsterdam. Zijn lidmaatschap van het Burgerlijk Armbestuur van 1872 tot 1877 en zijn ouderlingschap in de Engelse Kerk aldaar geven weer op andere wijze blijk van zijn sociale instelling en zijn in de Amsterdamse burgerij verworven vooraanstaande positie.

Tetterodes lettergieterij ontwikkelde zich tot een van de belangrijkste ondernemingen op dit gebied in Nederland en later ter wereld. Na 1901 luidde de naam: NV Lettergieterij "Amsterdam" v.h. N. Tetterode. Nog weer later: N.V. Lettergieterij en Machinehandel v.h. N. Tetterode-Nederland, als onderdeel van het concern Bührmann-Tetterode NV.

A: Ondernemingsarchief Tetterode-Nederland, Amsterdam; Gemeentearchief Amsterdam.

P: De onbewoonbare kelderwoningen te Amsterdam (Amsterdam, 1893).

L: Charles Enschedé, De lettergieterij van Joh. Enschedé en Zonen (Haarlem, 1893); G.W. Ovink, Honderd jaar Lettergieterij in Amsterdam (Amsterdam, 1951); B. Bymholt, Geschiedenis der arbeidersbeweging in Nederland (1894) Herdr. van de ed. van 1894... (Amsterdam, 1976. 2 dl.) Il, 636-637; M.G. Emeis, 'Speeltuin no. 1 op 8 mei 1880: openbaar en open. Nicolaas Tetterode was Uilke Klaren 22 jaar voor', in Ons Amsterdam 32 (1980) 5 (mei) 157-161; W. de Vries Wzn., 'Nicolaas Tetterode en zijn Photogenische Gasmaatschappij NV. Momenten uit het kortstondige bestaan van een kleine Amsterdamse oliegasfabriek (1867-1870)', in Economisch- en Sociaal-Historisch-Jaarboek 47 (1983) 238-264.

W. de Vries Wzn.

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013