© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: L. Brummel , 'Theissen, Johann Samuel (1874-1936)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/theissen [12-11-2013]

THEISSEN, Johann Samuel (1874-1936)

Theissen, Johann Samuel, historicus en bibliothecaris (Berg-Gladbach in Duitsland 2-11-1874 -Amsterdam 19-11-1936). Zoon van Hermann Heinrich Theissen, boekhouder, en Elisabeth Wilhelmina Breunissen Troost. Gehuwd op 25-4-1902 met Elisabeth Maria van der Meer. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 1 dochter geboren.

Theissen verhuisde reeds in zijn tweede jaar met het gezin van zijn ouders naar Arnhem. Na in 1893 eindexamen HBS gedaan te hebben, behaalde hij in 1894 de onderwijzersakte en was van 1894 tot 1896 onderwijzer in Arnhem. In 1897 deed hij als extraneus eindexamen gymnasium-B aan het gymnasium te Arnhem en werd student in de faculteit der letteren aan de Universiteit te Utrecht. Na zijn staatsexamen gymnasium-A legde hij in 1899 zijn kandidaatsexamen in de Nederlandse letteren af en werd tijdelijk leraar in de geschiedenis aan de HBS en het gymnasium te Arnhem. In 1901 deed Theissen zijn doctoraal examen en werd hij op 1 september leraar in de geschiedenis aan het gymnasium te Leeuwarden, daarna in 1903 te Groningen. In 1907 promoveerde hij bij C.H.Th. Bussemaker op een proefschrift Centraal gezag en Friesche vrijheid. Friesland onder Karel V. In 1912 volgde zijn bekende boek De regeering van Karel V in de Noordelijke Nederlanden, dat voor een belangrijk deel berustte op het in zijn dissertatie verwerkte materiaal. Hij werd op grond van deze publikaties door het bestuur van het Historisch Genootschap te Utrecht aangezocht voor een uitgave van de briefwisseling tussen de landvoogdes Margaretha van Parma en Philips II, die indertijd door Bakhuizen van den Brink in Wenen en Brussel was afgeschreven. Deze uitgave zou een vervolg moeten zijn op de drie in de jaren 1867-1881 door Gachard uitgegeven delen. Na lange aarzeling nam Theissen in 1914 de opdracht aan, maar de wereldoorlog brak uit, de regeringssubsidies vervielen, en Bussemaker, die zou medewerken, stierf. Tot 1922 heeft de bewerking stil gestaan. In 1925 verscheen het eerste deel, waarbij bleek, dat men ten onrechte had aangenomen, dat Bakhuizens kopieën betrouwbaar waren. Theissen noch het Historisch Genootschap hebben van deze uitgave veel plezier beleefd.

Omdat hij dikwijls met zijn keel sukkelde, verruilde hij zijn leraarsbetrekking met die van bibliothecaris van de Groningse Universiteit, toen door de benoeming van dr. Roos tot hoogleraar die plaats open kwam. Zijn benoeming volgde op 16 juli 1917. Als bibliothecaris werd hij, aanvankelijk in vakkringen wat gewantrouwd, maar weldra volkomen geaccepteerd. Zijn nauwgezette plichtsbetrachting, zijn inzicht in organisatorische vraagstukken maakten hem tot een erkend leider van zijn bibliotheek. De plannen hem in 1930 een buitengewoon professoraat in de geschiedenis te bezorgen, vonden te laat steun bij de regering, zodat hij op 1 februari 1929 de betrekking van directeur der bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam aanvaardde. Op 25 juli 1930 werd hij daar tot buitengewoon hoogleraar in de Vaderlandse geschiedenis benoemd. Zijn inaugurele oratie luidde: Uit de voorgeschiedenis van het liberalisme in Nederland. Ter gelegenheid van de herdenking van het 300-jarig bestaan van de universiteit belastte hij zich met de samenstelling der Levensberichten van professoren en lectoren, die als een aanhangsel van 181 bladzijden bij het Gedenkboek zijn uitgegeven. Zijn gezondheid ging achteruit. In 1935 moest hij zijn ambt als bibliothecaris neerleggen. Het volgende jaar overleed hij.

Met hem ging een bekwaam historicus, een toegewijd bibliothecaris en hoogleraar heen. Wellicht is een al te grote nauwgezetheid en een zekere zwaartillendheid er oorzaak van geweest, dat de twee door hem te vervullen functies een overbelasting werden, die het einde van deze door levensopvatting en karakter bijzondere mens heeft verhaast.

P: Een volledige bibliografie vindt men in onderstaand levensbericht.

L: I.H. Gosses, in Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 1936-1937, 170-184.

L. Brummel †

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013