© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: J.M.H.J. Hemels, 'Vaz Dias, Mozes (1881-1963)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn3/vazdias [12-11-2013]

VAZ DIAS, Mozes (1881-1963)

Vaz Dias, Mozes, journalist en oprichter van een persbureau (Amsterdam 22-5-1881 - Amsterdam 4-1-1963). Zoon van Salomon Vaz Dias, pettenfabrikant, en Judith Penha. Gehuwd op 3-6-1908 met Rosette Speijer. Uit dit huwelijk werd 1 zoon geboren.

Vaz Dias, afkomstig uit een eenvoudig Portugees-joodse familie, volgde in Amsterdam een middelbare opleiding. Vervolgens werd hij de eerste stenografische verslaggever van de gemeenteraadsvergaderingen van Amsterdam. Na 1904 zou hij spoedig in perskringen een bekende figuur worden, in de wandeling bijgenaamd 'Védé" of 'M.S." (Mozes zoon van Salomon). Hij richtte op 11 mei 1904 het Centraal Correspondentie Bureau voor Dagbladen M.S. Vaz Dias, kortweg Persbureau M.S. Vaz Dias, in Amsterdam op. Andere activiteiten op het gebied van de publiciteit en journalistiek volgden. Zo was hij vindingrijk en ondernemend in zijn eigen advertentiebureau, dat bemiddelde bij plaatsing van advertenties in kranten en tijdschriften, en wist hij vaak op originele wijze opdrachtgevers te trekken. Hij fotografeerde de bedrijfsgebouwen van zijn potentiële klanten, drukte er prentbriefkaarten van en stuurde die toe aan zijn doelgroep. Vervolgens bood hij meer exemplaren hiervan te koop aan, vergezeld van zijn diensten als 'advertentiekruier'. Vaak had hij hiermee succes. Met zijn primeur over het kloven van de Cullinan bracht hij Amsterdam als diamantstad in de wereldpers. Hij dankte deze overigens aan zijn secretaresse, die later zijn echtgenote werd.

Toch was het een moeizame start, en pas tijdens de Eerste Wereldoorlog gelukte het Vaz Dias steeds meer kranten voor zijn nieuwsberichten te interesseren. Niet onbelangrijk daarbij was dat hij, volgens de geruchten althans, de wereldprimeur van de moord op de aartshertog Franz Ferdinand en zijn echtgenote te Serajevo op 28 juni 1914 gehad zou hebben. Maar zelfs in die oorlogsperiode was het voor Vaz Dias nog lang niet gemakkelijk. Aanvankelijk was hij voor veel Amsterdams en ander binnenlands nieuws aangewezen geweest op kasteleins, barbiers en sigarenwinkeliers, die voor een kwartje als tipgever ('correspondent') dienst deden, en moest hij nog zelf door de stad trekken op zoek naar primeurs. In 1904 had hij nog maar negen vaste medewerkers, in 1928 zou hij over niet minder dan 84 man beschikken. Toen waren trouwens ook al de telegraaf en de telefoon voor Vaz Dias van bijzondere betekenis geworden: in de jaren twintig beschikte zijn persbureau reeds over een uitgebreide telegrammendienst, die in geregeld telegrafisch contact stond met informanten in het binnenland (Rotterdam, Amsterdam en Den Haag) alsmede in het buitenland. Verder kon de persprins Vaz Dias ook de volgende soorten kopij aan kranten en tijdschriften leveren: beurs- en marktberichten, schetsen, dagbladillustraties, loterijclichés (voor een besparing op het zelf aankopen en op het zetten), 'boeiende' feuilletons van de bekendste schrijvers van wie de auteursrechten verworven waren en uit de pers bijeengebrachte gegevens waaruit een knipseldienst groeide. Toen in de jaren twintig de dagbladen ertoe overgingen meer foto's te plaatsen kon Vaz Dias daaraan te rechter tijd tegemoetkomen door het opbouwen van een eigen documentatie van illustraties. Zijn fotobureau Argus en zijn illustratiedienst groeiden uit tot de NV Vereenigde Fotobureaux, waarin Vaz Dias belangen had. Om foto's te kunnen afdrukken moesten clichés gemaakt worden. Daarom zette Vaz Dias ook een eigen clichéfabriek, Pax, op, die hij door samenvoeging met de clichéfabriek Holland verder vergrootte. Pax-Holland was voor de helft eigendom van Vaz Dias en voor de andere helft van De Spaarnestad (Haarlem). Voor kleinere kranten maakte Vaz Dias kant-en-klare fotopagina's in matrijsvorm.

In het najaar van 1921 begon Vaz Dias, geboeid als hij was door het nieuwe medium van de radio, te experimenteren met het uitzenden van nieuws voor zijn afnemers. Zulk een nieuwsverspreiding werd voor deze nieuwsjager een logisch vervolg op het versturen van nieuwsberichten als perspakket per trein en het doorgeven van informatie per telefoon. Als eerste ter wereld kwam Vaz Dias op 21 februari 1922 met een echte radiopersdienst voor daartoe aangesloten dagbladen in de lucht. Aanvankelijk maakte hij gebruik van de Beurszender van de Vereeniging voor den Effectenhandel in Amsterdam, na 1 januari 1927 van de door de overheid geëxploiteerde zender van Scheveningen-Haven, de zg. Zakelijke Zender. Om het clandestien beluisteren van het voor betalende afnemers bestemde nieuws te beperken en niet altijd in code te hoeven uitzenden vond Vaz Dias de volgende oplossing. Iedereen mocht de berichten individueel afluisteren, maar absoluut niet publiceren, tenzij hij daarvoor betaalde. Van tijd tot tijd ontvingen de klanten van Vaz Dias een geheime circulaire waarin bekend werd gemaakt dat een uit de duim gezogen nieuwsbericht uitgezonden zou worden. Werd zo'n radiobericht toch gepubliceerd dan wist Vaz Dias welke clandestiene afnemer hij had betrapt, en die stuurde hij vervolgens een rekening met een waarschuwing. Op 1 oktober 1925 begon Vaz Dias met het uitzenden van de dagelijkse radionieuwsdienstberichten voor de Hilversumsche Draadloze Omroep en later ook voor andere omroeporganisaties. Na de aankondiging 'Goeden avond, dames en heren, hier is het persbureau Vaz Dias' kregen de luisteraars deze waarschuwing te horen: 'Publikatie van deze berichten, in welken vorm ook, is verboden'.

Aan dit voor Vaz Dias zo belangrijke radiomonopolie op zijn bedrijfsnaam kwam op 30 juni 1935 een einde, toen het op 11 december 1934 door de dagbladuitgevers opgerichte Algemeen Nederlandsch Persbureau (ANP) behalve de nieuwsdienst voor de dagbladen ook de nieuwsvoorziening via de radio ging verzorgen. Uit de overeenkomst tussen het ANP en het persbureau van Vaz Dias vloeide voort dat deze zelf een van de directeuren van het ANP werd. Daarnaast bleef Vaz Dias zijn nieuwsdiensten voor particulieren en andere afdelingen en nevenbedrijven voortzetten. Hiertegen had de president-directeur van het ANP, H.H.J. van de Pol, steeds meer bezwaren, al was het ANP niet bereid geweest Vaz Dias' aanbod van een algehele uitkoop voor twee miljoen gulden te aanvaarden. Op 13 juli 1936, na ruim een jaar waarin Vaz Dias op twee fronten actief bleef (bij ANP en eigen bedrijven), zegde Van de Pol zijn vertrouwen op en werd Vaz Dias als directeur van het ANP met betaald verlof gestuurd. Pas in 1940 werden de partijen het eens over een afvloeiingsregeling, waarbij Vaz Dias onder meer 12.000,- per jaar pensioen werd toegekend. Door toedoen van de bezetters werd het nog niet getekende akkoord echter herzien en ontving Vaz Dias slechts 5000,- per jaar. Toen hij in 1946 - hij had de oorlog als onderduiker overleefd - de levering van het financieel-economisch nieuws aan particulieren, inclusief de koersen van de effectenbeurs, alsmede de cliché- en fotodiensten overliet aan het ANP, kregen Vaz Dias en - na zijn dood - zijn erfgenamen twintig jaar lang jaarlijks een bedrag van 10.000,- uitgekeerd. De eerdere overeenkomsten vervielen, ook die van 1940. Van het persbureau van Vaz Dias resteerde een, in 1936 opgericht, reclamebureau, alsmede een knipseldienst onder de naam Persbureau Vaz Dias BV, beide gevestigd in Amsterdam.

Vaz Dias, die zijn hele leven Amsterdam trouw gebleven is, toonde zich in zijn veelomvattende bedrijvigheid een all-round journalist, zakenman en pionier. Zijn objectieve, betrouwbare berichtgeving bezorgde hem een grote naam in de wereld van de journalistiek. Jarenlang zette hij zich als secretaris van de Portugees-Israëlitische Gemeente in voor de joodse bevolkingsgroep in de hoofdstad. Vaz Dias heeft, naast Nederlandse, vele buitenlandse onderscheidingen ontvangen. Bestuurders, directeuren en hoofdredacteuren van dagbladen en tijdschriften, alsmede leidende figuren uit de wereld van reclame en persbureau, brachten hem op zijn tachtigste verjaardag een grootse hulde. Ook de financieel-economische wereld, waarin Vaz Dias zieh goed thuis voelde, onder meer als correspondent van het Amerikaanse weekblad Financial World, liet zich niet onbetuigd.

L: Sem Presser, 'M.S. Vaz Dias. De man die alles eerder wist', in Revue, 30-6-1956; W. Vogt, Spanne en spanningen. De veertigjarige geschiedenis van de N.V. Philips Telecommunicatie Industrie... (Amsterdam, [1958]) 74-76; 'De ene stenograaf wordt minister-president, de ander...Vaz Dias!', in De Gelderlander, 17-3-1962; J.H. Matla , In memoriam M.S. Vaz Dias ('s-Gravenhage, 1963). Aanwezig in Nederlandse Persbibliotheek te Amsterdam; J.M.H.J. Hemels, De krant in bedrijf. 75 jaar samenwerking en samenleving (Baarn, 1983); J.A. Baggerman en J.M.H.J. Hemels, Verzorgd door het ANP. Vijftig jaar nieuwsvoorziening (Utrecht [etc.], 1985).

J.M.H.J. Hemels

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (Den Haag 1989)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013