© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: Gerda J. van Ham, 'Oestreicher, Marie Karoline (1915-1975)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn5/oestreicher [12-11-2013]

OESTREICHER, Marie Karoline (1915-1975)

Oestreicher, Marie Karoline, (artiestennaam Maria Austria), fotografe (Karlsbad (Oostenrijk) 19-3-1915 - Amsterdam 10-1-1975). Dochter van Karl Oestreicher, arts, en Clara Kisch. Gehuwd op 1-4-1942 met Hans Walter Bial (1911-2000), zakenman. Na echtscheiding (4-12-1945) gehuwd op 15-3-1950 met Hendrik Pieter Jonker (geb. 1912), gemeenteambtenaar, later fotograaf. Dit huwelijk werd ontbonden op 28-10-1969. Beide huwelijken bleven kinderloos. Tot 1918 had zij de Oostenrijkse nationaliteit en daarna, tot 1950, had zij de Tsjechoslowaakse nationaliteit. Door haar tweede huwelijk werd zij tot Nederlandse genaturaliseerd.

Marie Oestreicher was een nakomertje. Haar vader, internist in het kuuroord Karlsbad in Bohemen, stierf veertien dagen vóór haar geboorte. Samen met haar broer Felix en zuster Lisbeth groeide zij op in een joods intellectueel en artistiek milieu. Marie voltooide in 1932 het gymnasium in Karlsbad. Zij volgde daarna een gedegen vaktechnische opleiding voor fotografie aan de Höhere Graphische Bundes Lehr- und Versuchanstalt in Wenen. Na haar opleiding te hebben voltooid was zij van februari 1934 tot juli 1935 assistente bij de Weense fotograaf Willinger. Deze bracht haar in contact met het experimentele theater. Zij raakte er geheel van in de ban en fotografeerde veel avant-gardistische toneeluitvoeringen in Wenen.

Toen het door de politieke ontwikkelingen voor Marie Oestreicher onmogelijk was geworden, als joodse vrouw, de fotografie in Oostenrijk uit te oefenen, besloot zij in 1937 voor langere tijd naar Amsterdam te gaan. Haar zuster Lisbeth had zich daar al enkele jaren eerder gevestigd. Zij trok bij haar in en begon, afgezien van portretfotografie in opdracht, de breimodellen ontworpen door haar zuster te fotograferen. De zusters werkten in Amsterdam samen onder de naam 'Model en Foto Austria'. Vanaf dat moment zou Oestreicher haar fotografische werkzaamheden uitvoeren onder de artiestennaam Maria Austria.

In 1942 trouwde Maria Austria met de Duitser Hans Bial. Toen er in datzelfde jaar een oproep kwam van de Joodsche Raad zich te melden in het doorgangskamp Westerbork, gaf Austria - in tegenstelling tot haar echtgenoot en zuster - hieraan geen gehoor. In september 1943 besloot zij ten slotte, na verpleegster te zijn geweest in het Portugees-Israëlitisch ziekenhuis en kindermeisje, onder te duiken. Zij verbleef op verschillende adressen in Amsterdam. Ondergedoken in de Vondelstraat leerde Austria Henk Jonker kennen, met wie zij een verhouding kreeg. Jonker, als ambtenaar werkzaam bij het Amsterdamse bevolkingsregister, was actief in het verzet, onder meer door het vervaardigen van valse persoonsbewijzen. Austria maakte er de pasfoto's bij.

Na de bevrijding vernam Maria Austria dat haar moeder, broer en schoonzuster in de Duitse vernietigingskampen waren omgekomen. Zij pakte de draad van haar werk weer op met het maken van modereportages in opdracht. Maar haar hart lag vooral bij de fotoreportages van herrijzend Nederland. Samen met Henk Jonker, die zich tijdens de bezetting op de fotografie was gaan toeleggen, Aart Klein en Wim Zilver Rupe richtte zij in 1945 fotobureau 'Particam Pictures' op, een samentrekking van 'Partizanen Camera'. Het bureau specialiseerde zich in onderwerpen waarbij het gewone leven van de werkende mens centraal stond. Deze documentaire reportages verschenen in kranten en tijdschriften. De foto's van Austria over de wederopbouw van Nederland geven blijk van een grote belangstelling voor mensen, variërend van het vermaak op de Huishoudbeurs tot de arme bevolking in de Jordaan.

Terwijl zij vóór de oorlog bekend stond om haar portretten, maakte Maria Austria na 1945 vooral naam als fotografe van acteurs, regisseurs, dansers, musici en cabaretiers. Deze foto's verschenen in programmaboekjes en theatervitrines. Kort na de oorlog werd 'Particam Pictures' uitgenodigd de eerste voorstellingen in de Amsterdamse Stadsschouwburg te fotograferen. Die opdracht vormde voor Austria en Jonker - sinds 1950 haar echtgenoot - het begin van hun latere specialisatie in de theaterfotografie. Samen zetten zij vanaf 1956 het fotobureau 'Particam Pictures' voort. Het werkterrein voor hun fotokunst werd uitgebreid naar de grote balletgezelschappen en het Holland Festival (vanaf 1947), de Nederlandse Opera Stichting (vanaf 1949) en het Concertgebouworkest en andere orkesten (vanaf 1951). Vanaf 1949 tot aan het begin van de jaren zestig hadden Austria en Jonker een fotorubriek op de achterpagina van het Algemeen Handelsblad , een reeks die allerlei maatschappelijke thema's tot onderwerp had.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een nieuwe stijl in de theaterfotografie. Het was tot dan toe gebruikelijk dat de fotograaf een aantal interessante spelmomenten uitkoos om 'freeze'-opnames te maken. Deze vorm van toneelfotografie werd grotendeels bepaald door mimiek, kostuums, rekwisieten en het decor. In de naoorlogse theaterfotografie werd afstand genomen van deze geposeerde glamourfoto's en fotografeerde men voor het eerst op locatie. Nieuwe ideeën over regie en belichting leverden een abstract toneelbeeld op met dramatische accenten. Deze vernieuwingen karakteriseerden de theaterfotografie van Austria. Terwijl zij ook onder invloed van het geëngageerde en absurdistische theater haar fotografische inzichten wijzigde. Zij fotografeerde de acteurs ongemerkt tijdens hun spel en zat hen als het ware op de huid. Deze werkwijze leverde expressieve en soms onscherpe beelden op, die een dynamische en indringende indruk geven van het schouwspel.

Na haar kennismaking, in de jaren zestig, met het marge- en totaaltheater verflauwde Maria Austria's belangstelling voor het repertoiretoneel. Haar passie voor het experimentele theater, die zij in Wenen had opgevat, kon zij sinds 1969 als huisfotografe uitleven bij het Mickery Theater in Loenersloot. Elk jaar verheugde zij zich op het weerzien met beroemde musici en dirigenten bij het Holland Festival en genoot zij intens van het gevarieerde aanbod van muziek, toneel en dans. Overdag fotografeerde Austria de ontvangsten en repetities en 's avonds bezocht zij de voorstellingen of concerten. In de nachtelijke uren werkte zij door om de foto's thuis te ontwikkelen, af te drukken en te glanzen. In de vroege ochtenduren leverde zij dan zelf de foto's af bij de redacties van de landelijke kranten. De foto's van de spraakmakende voorstellingen gaven haar een landelijke bekendheid, en op den duur associeerde men haar naam met het Holland Festival.

Daarnaast ontwikkelde Maria Austria een voorliefde voor het sociaal-politieke theater dat zich begin jaren zeventig in Nederland aandiende. Zij fotografeerde de optredens van de toneelgezelschappen 'Werktheater', 'Proloog', 'Baal' en 'Sater'. Met het vormingstoneel van 'Proloog' was Austria persoonlijk zeer begaan. Naast de avant-garde in de muziek en het theater voelde zij zich ook sterk aangetrokken tot de nieuwe uitingen van dans. De voorstellingen van Kurt Stuyf en Ellen Edinoff van de Stichting Eigentijdse Dans fascineerden haar. De schoonheid en perfectie die zij daar zag, probeerde zij in haar foto's vast te leggen.

Maria Austria toonde al vroeg belangstelling voor sterke licht- en schaduwpartijen en de weergave van beweging. Ook de internationale ontwikkelingen op fotografisch terrein beïnvloedden haar visie en werkwijze met betrekking tot de theaterfoto. Deze werkwijze paste goed bij haar eigenzinnige karakter en sociale bewogenheid.

Tot in de jaren zeventig gebruikte Maria Austria een Rolleiflex-camera. Pas kort voor haar dood fotografeerde zij met een kleinbeeldcamera. Austria bezat de ervaring en intuïtie om onder moeilijke en onverwachte omstandigheden haar werk te doen. Zij ging zeer efficiënt met haar tijd om en fotografeerde vaak tijdens een 'doorloop', bij repetities of premières. Austria stond bekend om haar perfectionisme en vakmanschap.

Opkomend voor de belangen van de beroepsfotografen maakte Maria Austria van 1945 tot aan haar dood deel uit van het bestuur van de afdeling Fotografie van de Vereniging van Beoefenaars der Gebonden Kunsten (GKf) en werd zij lid van de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten. Zij zette zich in voor de fotografie als volwaardige kunstdiscipline en pleitte als bestuurslid van de GKf bij het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen voor een eigen budget op de kunstbegroting. Zij zag het als een persoonlijk onrecht dat kranten foto's publiceerden zonder de naam van de fotograaf te vermelden.

Maria Austria was een strijdbare vrouw met een grote ambitie en een sterke persoonlijkheid. Door haar felle temperament en uitgesproken ideeën nam zij, ondanks haar charme, niet iedereen voor zich in. Naast haar drukke werkzaamheden hield zij voldoende tijd over voor haar familie en vrienden, met wie zij lief en leed deelde. Gedurende haar arbeidzame leven had zij een zware wissel op haar gezondheid getrokken. Nauwelijks hersteld van een zware griep overleed Maria Austria geheel onverwacht op 59-jarige leeftijd. Een astmatische aanval was haar noodlottig geworden. Na haar dood werd zij door haar collega's herdacht als de theaterfotografe par excellence, voor wie geen zee te hoog ging en die het vak status, aanzien en allure had gegeven.

A: Archief Maria Austria bij de Stichting Fotoarchief Maria Austria/Particam te Amsterdam.

P: Foto's van Maria Austria zijn aanwezig in o.a. het Theater Instituut Nederland te Amsterdam, het Stedelijk Museum te Amsterdam en het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit te Leiden. Foto's van Maria Austria o.a. in: Maria Austria . Onder red. van Kees Nieuwenhuijzen (Amsterdam 1976).

L: Behalve een necrologie door Magda van Emde Boas, in De Journalist , 1-2-1975: Ineke Jungschleger, 'De konsekwente beeld-informatie van Maria Austria', in Mickery Mouth 23 (dec. 1972) 7-12; Fotografie in Nederland, 1920-1940. Onder red. van Flip Bool en Kees Broos ('s-Gravenhage 1979); Carla van der Stap, 'Maria Austria', in Geschiedenis van de Nederlandse fotografie. In monografieën en thema-artikelen . Onder red. van Ingeborg Th. Leijerzapf [e.a.] (Alphen aan den Rijn [etc.] 1984-).

I: Geschiedenis van de Nederlandse fotografie. In monografieën en thema-artikelen . Onder red. van Ingeborg Th. Leijerzapf [e.a.] (Alphen aan den Rijn [etc.] 1984-) [Foto Stichting NFGC, Haarlem; Maria Austria in 1965].

Gerda J. van Ham

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 5 (Den Haag 2002)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013