© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: Mw. A.M. Luyendijk-Elshout, 'Andel, Martinus Antonie van (1878-1941)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/andel [12-11-2013]

ANDEL, Martinus Antonie van (1878-1941)

Andel, Martinus Antonie van, huisarts (Gorinchem 16-1-1878 - Gorinchem 5-6-1941). Zoon van Arnoldus Gijsbertus Wilhelmus van Andel, graanhandelaar, en Eva Engelina Belzer. Gehuwd sinds 20-6-1907 met Agatha Brevee. Uit dit huwelijk werden 1 dochter en 2 zoons geboren.

Vernoemd naar zijn grootvader, die huisarts in Andel was, groeide Martinus van Andel op in Gorinchem. Hij bezocht daar het gymnasium en ging op achttienjarige leeftijd medicijnen studeren in Utrecht. Na zijn bevordering tot arts in 1903 was hij gedurende een jaar assistent op de afdeling heelkunde bij prof. A. Narath.

In 1905 vestigde hij zich als huisarts te Gorinchem. In 1914 betrok hij het uit 1671 daterende huis 'In de Granaetappel' aan de Grote Markt waarin hij tot zijn dood heeft gewoond en praktijk heeft uitgeoefend. In het besloten stadje met een rijk verleden, waar op het omringende platteland de volksgeneeskunst nog leefde en op marktdagen talloze kwakzalvers hun middelen aan de man brachten, opende zich voor Van Andel een veld van onderzoek, waarvan zijn publikaties getuigen. Op 18 juni 1909 verdedigde Van Andel als eerste promovendus van prof. E.C. van Leersum te Leiden met lof zijn proefschrift getiteld Volksgeneeskunst in Nederland. Uit dit geschrift blijkt dat Van Andel zijn historisch onderzoek niet uitsluitend in zijn naaste omgeving had verricht, maar dat hij materiaal had verzameld in heel Nederland. Deze benadering van de geschiedenis der geneeskunde was in die tijd ongewoon.

Van Andel kwam bij het voortzetten van zijn zich steeds meer op het verleden richtend onderzoek in contact met dr. J.G. de Lint, eveneens huisarts te Gorinchem en de leraar klassieke letteren J. Lulofs. Dit drietal vormde een kern waaromheen diverse medici-historici zich verzamelden. In 1919 werd de eerste geneeskundig-geschiedkundige bijeenkomst in Gorinchem georganiseerd, waarbij op het stadhuis werd vergaderd met burgemeester F.G. Gaarland als gastheer. Sedertdien was Gorinchem een gezochte plaats van bijeenkomst voor het in 1915 opgerichte Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuurwetenschappen (Gewina). Van Andel behoorde tot de meest trouwe en actieve leden. Behalve bestuursfuncties binnen Gorinchem (zoals bij het nut van het Algemeen, de Openbare Leeszaal, de Vereniging Oud Gorinchem etc.) was Van Andel uit hoofde van zijn medisch-historische werkzaamheid o.m. lid van de Leeuwenhoekcommissie der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en van de Societé Internationale d'Histoire de la Médecine.

Van Andel was een warmvoelend en eerlijk mens. Hij was Nederlands Hervormd van godsdienst en politiek liberaal. Hij was afkerig van deftigdoenerij en leefde eenvoudig. Zijn bureau stond in de woonkamer op de eerste verdieping van de 'In de Granaetappel', waar hij werkte te midden van zijn gezin. Hij geloofde in internationale samenwerking en de Duitse bezetting ervoer hij als een ontgoocheling. De ziekte, die hem in het voorjaar van 1941 aangreep, voerde hem in korte tijd naar de dood. Zijn kostbare bibliotheek werd geschonken aan het Genootschap Gewina en bevindt zich sedertdien in het Rijksmuseum voor de Geschiedenis der Natuurwetenschappen te Leiden.

Van Andel benaderde de geschiedenis der geneeskunde niet als een wetenschappelijk systeem, maar zoals hij zei, als een chaotisch produkt van bij gewone mensen levende motieven en intenties voortkomend uit 'intuïtie, ervaring, geloof, traditie en phantasie' (Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 23 (1941) 2704-2705.) Hij zag in gevelstenen, vroedvrouwenbordjes, kwakzalversadvertenties, sprookjes, sagen en het oudhollandse toneel de tekenen van dit boeiend proces. Zijn ± 100 publikaties behandelen het duistere, het miraculeuze, naast sociale en kunsthistorische aspecten van het verleden. Van Andels werk heeft voor de kennis van de Nederlandse folklore en de volksgenees- en heelkunde een grote betekenis. Door zijn publikaties in Janus, destijds een leidinggevend tijdschrift op o.a. het gebied van de geschiedenis der geneeskunde, heeft zijn werk ook in het buitenland bekendheid gekregen.

P: Een bibliografie in het hieronder vermeld artikel van D. Schoute.

L: G. van Rijnberk, in Bijdragen tot de Geschiedenis der Geneeskunde 21 (1941) 81; F.M.C. de Feijfer, ibidem, 82-83; D. Schoute, in Handelingen en Levensberichten van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 1941-1942, 38-45.

Mw. A.M. Luyendijk-Elshout

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013