© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: S.B.J. Zilverberg, 'Berkelbach van der Sprenkel, Jan Willem (1897-1944)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/berkelbach [12-11-2013]
BERKELBACH VAN DER SPRENKEL, Jan Willem (1897-1944)
Berkelbach van der Sprenkel, Jan Willem, historicus (Gouda 6-1-1897 - Haarlem 9-12-1944).
Zoon van Jan Willem Berkelbach van der Sprenkel, Ned.-Herv. predikant,
en Cornelia Gerarda 't Hooft. Gehuwd sinds 1-4-1926 met Albertina
Wesselina van 't Hoff. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 3 dochters
geboren.
Te Gouda bezocht hij het gymnasium, waar hij in 1916 het einddiploma A en B behaalde. Vervolgens liet hij zich te Utrecht inschrijven als student in de medicijnen, doch reeds in februari 1917 ging hij over tot de studie der geschiedenis. Zijn voornaamste leermeester was de mediaevist O. Oppermann, wiens assistent hij was van 1921 tot 1923. In 1922 legde hij met lof het doctoraal examen af, in 1923 behaalde hij de doctorsgraad, eveneens met lof, op een proefschrift Geschiedenis van het bisdom Utrecht van 1281 tot 1305. Van 1923 tot 1930 was hij werkzaam als leraar (sedert 1928 als conrector) aan het gemeentelijk gymnasium te Gorinchem, van 1930 tot 1944 aan het gemeentelijk gymnasium en de gemeentelijke HBS A en B te Haarlem.
Berkelbach was een voortreffelijk en bij zijn leerlingen zeer geliefd docent; in zijn vierdelig leerboek Volken en tijden (1932-1934) besteedde hij veel aandacht aan de culturele en sociale ontwikkelingen in de geschiedenis. Het aanzien dat hij genoot bleek ook uit zijn voorzitterschap van het Genootschap van Leraren aan Nederlandse Gymnasia in de jaren 1933 tot 1937. Naast zijn leraarschap was hij van 1939 tot 1944 werkzaam als docent voor de middeleeuwen bij de opleiding voor de akte M.O.-geschiedenis van de Haagse School voor Taal- en Letterkunde.
Op wetenschappelijk terrein bleef Berkelbach actief door de vele jaren van onderzoek eisende bronnenuitgave Regesten van oorkonden betreffende de bisschoppen van Utrecht uit de jaren 1301-1340 (1937). Veel belangstelling had hij ook voor de geschiedenis van de statenvergaderingen in de Nederlandse gewesten, een in 1938 met T.S. Jansma opgezette bibliografie van de statengeschiedenis bleef echter in embryonale staat. Van 1930 tot 1943 was Berkelbach redacteur van het Tijdschrift voor Geschiedenis, waarin hij naast een aantal boekbesprekingen o.a. een tweetal artikelen over de kanselarij der Utrechtse bisschoppen publiceerde.
Berkelbach mocht dan wel geen geboren popularisator zijn, hij wilde graag de geschiedenis onder een breder publiek brengen. In 1937 was hij redacteur van een geïllustreerde wereldgeschiedenis De Pelgrimstocht der Menschheid, waarin hij zelf een hoofdstuk over de negentiende eeuw schreef. Aangemoedigd door het succes van dit boek aanvaardde Berkelbach, te zamen met C.D.J. Brandt en F.L. Ganshof, de redactie van een meerdelige Wereldgeschiedenis. In deel 5 verzorgde hij weer een hoofdstuk over de negentiende eeuw.
Berkelbach was een gelovig christen die een belangrijke taak vervulde in de vrijzinnig christelijke jeugdbeweging en de Vereniging voor Vrijzinnig Hervormden te Haarlem. Hij onderkende reeds vroeg de gevaren van het nationaal-socialisme, van 1937 tot mei 1940 was hij voorzitter van de afdeling Haarlem van 'Eenheid door Democratie'. Tijdens de Duitse bezetting stond hij pal, hij steunde op talloze manieren het verzet, o.m. dat van de scholen. Zijn op kerkelijke instigatie geschreven brochure De Vader des Vaderlands (1941) vormde een belangrijke bijdrage tot het bovengronds verzet.
Berkelbachs gezondheid raakte door zijn vele activiteiten in de oorlogsjaren ondermijnd; na een buikvliesontsteking die een acute darmverlamming tot gevolg had overleed hij in het Haarlemse St.-Elisabethziekenhuis. Postuum verscheen zijn door zijn vriend J.S. Bartstra voor de druk gereed gemaakte monografie Oranje en de vestiging van de Nederlandse staat (1946).
P: Volledige bibliografie in het hieronder genoemde Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.
L: J.S. Bartstra, 'Dr. Jan Willem Berkelbach van der Sprenkel', in Haerlem. Jaarboek 1944-1945, 40-43; D.Th. Enklaar, 'In memoriam J.W. Berkelbach van der Sprenkel', in Tijdschrift voor Geschiedenis 59 (1946) 129-132; H.A. Enno van Gelder, in Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1950-1951. Levensberichten 77-84.
I: Haerlem. Jaarboek 1944-1945, afbeelding tegenover pagina 41.
S.B.J. Zilverberg
Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).
Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)Laatst gewijzigd op 12-11-2013