© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: Lex Lammen, 'Ilcken, Wessel Johan (1923-1957)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn4/ilcken [12-11-2013]

ILCKEN, Wessel Johan (1923-1957)

Ilcken, Wessel Johan, jazzmusicus (Hilversum 1-12-1923 - Utrecht 13-7-1957). Zoon van Wessel Johan Ilcken, hotel-directeur in Nederlands-Indië, en Geertruida Hendrika van Raamsdonk. Gehuwd op 2-11-1945 met Maria Everdina Reijs (bekend onder de naam Rita Reys), jazz-zangeres. Uit dit huwelijk werd 1 dochter geboren.

Wessel Ilcken heeft zijn vader nooit gekend. Deze overleed nog geen vier maanden na zijn huwelijk. De jonge weduwe, die als 'handschoentje' naar Java was gekomen, besloot daarop terug te keren naar Nederland en ging in Hilversum wonen. Hier werd Wessel geboren en bracht hij zijn jeugd door. Toen hij een jaar of acht was, kreeg 'Wes' - zoals hij thuis werd genoemd - van zijn moeder, die hem moeilijk iets kon weigeren, een kinderdrumstel. Enthousiast begon hij erop te spelen, voorlopig alleen met radio-uitzendingen als voorbeeld.

Aangezien zijn moeder bij de huishoudelijke dienst van de VARA werkte, had Wessel gemakkelijk toegang tot de studio, en zo kwam hij in contact met de leden van het VARA-dansorkest 'The Ramblers'. De drummer van dit ensemble, Kees Kranenburg, gaf hem enkele lessen, maar verder maakte Ilcken zich het bespelen van het slagwerk zelf eigen. Behalve Kranenburg was vooral Jo Jones, de Amerikaanse drummer die van 1936 tot 1948 deel uitmaakte van het orkest van Count Basie, zijn grote voorbeeld. Toch lag het aanvankelijk niet in Ilckens bedoeling om muziek als vak te kiezen. Een baan als golfleraar leek hem aantrekkelijker, en hij begon zich daarom in deze sport te bekwamen, nadat een middelbare-schoolopleiding voortijdig was afgebroken.

De Duitse inval doorkruiste Ilckens toekomstplannen. Als achttienjarige ondernam hij een vergeefse poging om via Zwitserland naar Groot-Brittannië uit te wijken. Waarschijnlijk als gevolg van deze tocht liep hij een ernstige nier- en blaasaandoening op, die hem zijn verdere leven zou blijven hinderen en incontinentie veroorzaakte, zodat hij bij langdurige optredens een reservoir aan zijn been moest dragen.

Vanaf 1942 werd het spelen van dansmuziek - jazz was officieel verboden - Ilckens broodwinning. Als drummer werkte hij geregeld met het orkest van saxofonist Piet van Dijk, onder meer in Amsterdam, toen hij de zangeres Rita Reys leerde kennen. Enkele maanden na de bevrijding trouwden zij en trokken ze in bij Ilckens moeder in Hilversum. In het plaatselijke restaurant 'Hof van Holland', dat was omgedoopt tot 'Moonlight Gardens' en als uitgaanscentrum diende voor geallieerde militairen, traden Ilcken en zijn vrouw vaak op. Engagementen in Den Haag en Rotterdam en ook in het buitenland, bijvoorbeeld in Luxemburg, volgden.

Het grote avontuur brak aan toen Rita Reys in 1947 met het orkest van Piet van Dijk voor een lange toernee naar Noord-Afrika vertrok, waar zij werkten in nachtclubs in Tanger, Oran en Algiers. Aanvankelijk ging Ilcken alleen als echtgenoot mee - al had hij zijn slagwerk wel bij zich -, maar toen de vaste drummer ziek werd, nam hij onmiddellijk diens plaats in. In Noord-Afrika begon hij ook 'Kif'-sigaretten (marihuana) te roken, vooral omdat deze hem hielpen tegen de nooit aflatende pijnen, waarover men hem overigens zelden hoorde klagen. Alcohol heeft Ilcken nooit gedronken, maar 'reefers' rookte hij voortdurend. Om daar voor eigen gebruik steeds voldoende van te hebben, ging hij zelf hennepplanten kweken. Dit deed hij in Noord-Afrika, en later ook in West-Duitsland, toen Ilcken en zijn vrouw daar vanaf 1948 op Amerikaanse militaire bases optraden.

In 1950 volgde een toernee door Groot-Brittannië onder de naam van het 'Rita Reys Sextet'. Twee jaar later trokken de Ilckens naar Zweden. Vanuit Stockholm traden zij op in verschillende Volksparken. Vaak gebeurde dit in het gezelschap van Zweedse collega's als de saxofonisten Arne Domnerus en Lars Gullin, die toentertijd als de beste Europese jazzmuzikanten golden en die ook door kenners in de Verenigde Staten werden gewaardeerd. Dank zij uitzendingen van Radio American Forces Network en 'The Voice of America' en door goed te luisteren naar schaarse Amerikaanse grammofoonplaten, bleven Ilcken en de zijnen op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in de Amerikaanse jazzmuziek. Ilcken raakte vooral geboeid door de als 'Birth of the Cool' bekend geworden opnamen van het revolutionaire Miles Davis Nonet. Zijn eigen stijl onderging er de invloed van. In Zweden werden ook Ilckens eerste platen opgenomen - voor het label 'Artist' -, waarop hij te horen is als begeleider van zijn vrouw, die bij het Ove Lind Sextet zong.

Begin 1954, toen de geboorte van hun kind aanstaande was, keerde het echtpaar Ilcken terug naar Nederland en vestigde zich in Loosdrecht. Gedurende al deze jaren was Ilcken hartstochtelijk van sport blijven houden, vooral van tennis en van waterskiën, waarmee hij voor het eerst in het naoorlogse Duitsland kennis had gemaakt. In Loosdrecht begon hij een waterskischool. Overdag gaf hij hier les, en 's avonds traden hij en zijn vrouw op in de Amsterdamse club 'Sheherazade' als 'Rita Reys and the Wessel Ilcken Combo'. Dit ensemble werd zozeer het middelpunt van het Nederlandse jazzleven in de jaren vijftig dat ook buitenlandse solisten, na een optreden elders, graag in de 'Zade' neerstreken en de nieuwe Nederlandse jazzscene hierdoor 'pas echt van internationale allure' werd (Jazz & geïmproviseerde muziek , 12).

Platenfirma's begonnen zich aan moderne jazz van Nederlandse makelij te wagen, en herhaaldelijk werd Wessel Ilcken bij deze opnamen betrokken. Zijn contacten met buitenlandse - voornamelijk Amerikaanse - solisten hadden hem zo'n goede naam bezorgd dat hij optrad als begeleider van tenorsaxofonist Lester Young, klarinettist Tony Scott, fluitist Herbie Mann, tenorsaxofonist Lucky Thompson en menige andere prominente jazzmusicus. Zijn persoonlijke stijl van spelen werd door hen geroemd. Toen bijvoorbeeld drummer Art Blakey, één van Ilckens idolen, tijdens een verblijf in Europa naar zijn mening werd gevraagd over een plaatopname waarop de Nederlander de drums bespeelde, vergeleek deze hem met Shelly Manne, een andere door Ilcken bewonderde coryfee van het moderne slagwerk. Ilckens grote verdienste als drummer lag voornamelijk daarin dat hij een muzikale sfeer wist te creëren, waarin de solisten zich vrij en op hun gemak voelden en telkens nieuwe impulsen ontvingen zonder dat hij - als leider - overheerste of de aandacht opeiste.

Het lag voor de hand dat Ilcken ernaar uitzag zich ooit in de Verenigde Staten persoonlijk met Amerikaanse muzikanten te meten. Dank zij inspanningen van Amerikaanse organisatoren, die hen in de 'Sheherazade' hadden gehoord, kregen Ilcken en zijn vrouw in 1956 een uitnodiging om in de Verenigde Staten op te treden. Het Amerikaanse consulaat weigerde Ilcken evenwel een inreisvisum, aangezien zijn geregeld narcoticagebruik hem op de lijst van ongewenste vreemdelingen had gebracht. Zo was hij gedwongen zijn vrouw per telefoon te adviseren met wie zij, eenmaal in New York aangekomen, het best in zee kon gaan.

In de zomer van 1957, kort nadat hij Nederlands kampioen waterskiën was geworden, trof Ilcken in Loosdrecht een hersenbloeding. Hij werd overgebracht naar een Utrechts ziekenhuis, waar deze 'geboren drummer', en 'altijd opgewekte', 'eigengereide, verwende, ondeugende kwajongen', deze 'perfect geklede entertainer' met zijn nooit aflatende hang naar 'show' op 33-jarige leeftijd overleed. In 1963 werd de jaarlijkse Nederlandse Jazz-prijs naar hem vernoemd.

P: Grammofoonplaatopnamen: Rita Reys with Ove Lind Sextet Artist B 3095/3097 (1953); Rob Pronk Trio, Rob Madna Kwartet en Dutch All Stars Columbia HP 106 (Amsterdam, 1955); Rob Madna trio, Wessel Ilcken Combo, Wessel Ilcken Kwartet, Wessel Ilcken All Stars en Pim Jacobs Three Philips 848 810-2 en 848 810-2: 2 cd's, die als Jazz behind the dikes verschenen (1955, 1956, 1957); Willy Langestraat Sextet RCA 75.154 (1956); Wessel Ilcken Combo, featuring Rita Reys Philips B 08006 L (1956); Jazz on the left bank Philips P 08112 L (1956); Herbie Mann with the Wessel Ilcken Combo Philips B 08007 L (1956); Kentonians Club des Amateurs de Disque GAD 3003 (1956); Wessel Ilcken Combo, featuring Bob Cooper H.M.V. 7 EGH 125 EP (1957); Rita Reys met Tom Dissevelt- en Corduwener Orkest en Ilcken Trio Philips P 08010 L (1957).

L: 'Rita Reys', in Bibeb in Holland (Utrecht, 1958) 105-108; Jazz & geïmproviseerde muziek in Nederland . Onder eindred. van Wim van Eyle (Utrecht [etc.], 1978).

I: Website Into the blue: http://www.intotheblue.nl/bluestructure/nederlandpage.htm [20-2-2008].

Lex Lammen

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 4 (Den Haag 1994)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013