© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: J. Charité, 'Bosscha, Johannes (1831-1911)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/bosscha [12-11-2013]

BOSSCHA, Johannes (1831-1911)

Bosscha, Johannes, natuurkundige (Breda 18-11-1831 - Heemstede 15-4-1911). Zoon van Johannes Bosscha, hoogleraar in de geschiedenis en de letterkunde aan de Koninklijke Militaire Academie en het Athenaeum te Amsterdam, Tweede Kamerlid en minister van Hervormde Eredienst, en Henrietta Jacoba de Kruijff. Gehuwd op 3-9-1855 met Paulina Emilia Kerkhoven. Er waren uit dit huwelijk 2 zoons en 4 dochters.

Bosscha bezocht van 1844 tot 1848 de Latijnse School (sinds 16 april 1847 Gymnasium genaamd) te Amsterdam, en werd te Leiden op 4 oktober 1848 honoris causa ingeschreven aan de Universiteit. Tijdens zijn Amsterdamse periode was hij bij de studie wis- en natuurkunde onder invloed gekomen van de mathematicus V.S.M. van der Willigen. Diens benoeming naar het Athenaeum te Deventer was voor Bosscha aanleiding van januari 1849 tot midden 1850 daar colleges te volgen. Met ingang van september van het laatste jaar werd door hem in Leiden zijn studie voortgezet. Van zijn hoogleraren maakte de astronoom F. Kaiser op hem de grootste indruk. Bosscha's verering kwam duidelijk tot uitdrukking in zijn succesvolle pogingen geld bijeen te brengen voor de stichting van de Leidse sterrenwacht. In zijn studietijd verwierf de talentvolle student een gouden medaille met de beantwoording van een prijsvraag Over den invloed der warmte op het electrisch geleidingsvermogen van vloeistoffen. Na zijn promotie op 31 maart 1854 op een dissertatie De galvanometrio differentiali was hij in Berlijn werkzaam, vervolgens kwam zijn benoeming tot assistent aan het Natuurkundig Laboratorium in Leiden waar hij zich met uitgebreide experimenteel onderzoek bezighield. Enige jaren later werd zijn naam als natuurkundige gevestigd met een verhandeling getiteld Het behoud van arbeidsvermogen in den galvanischen stroom (1858) waarin hij de toepassing van de in die tijd ontdekte wet van het behoud van het arbeidsvermogen op de galvanische stroom behandelde.

Zijn hoogleraarschap in de theoretische mechanica aan de KMA begon in 1860 en duurde tot 1863. Bosscha's wetenschappelijke kwaliteiten hadden inmiddels erkenning gevonden in de benoeming op 24 april 1863 tot lid van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. In dat laatste jaar trok Thorbecke hem aan als één van zijn inspecteurs voor het Middelbaar Onderwijs. Bosscha's invloed op de organisatie van de HBS was aanzienlijk. Zo introduceerde hij vaklokalen voor natuur- en scheikunde. Na tien jaar op onderwijskundig terrein gewerkt te hebben, ging hij zich in 1873 weer met de wetenschap bezighouden en werd hoogleraar in de natuurkunde aan de Polytechnische School te Delft. In deze tijd was hij nauw betrokken bij de vervaardiging van de Nederlandse standaardmeters (meter en kilogram) die met de 'mètre des archives' in Parijs werden vergeleken.

In 1878 werd Bosscha directeur van de Polytechnische School als opvolger van L. Cohen Stuart. In deze kwaliteit heeft hij alles gedaan om het onderwijs aan zijn instelling op academisch niveau te brengen. Een goede bijdrage leverde hij zelf met de publikatie van zijn Leerboek der Natuurkunde... (1875. 3 dln.), omdat een goed handboek ontbrak. Door ziekte werd hij gedwongen zijn functie neer te leggen en uit te zien naar een minder veeleisende taak. In 1885 werd hij als opvolger van E.H. von Baumhauer benoemd tot secretaris van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem - een functie die hij tot 1909 zou uitoefenen. In deze werkkring werd voldoende gelegenheid gevonden voor o.a. de uitgave van de werken van Huygens en de publikatie van de Archives néerlandaises..., waardoor Nederlandse wetenschappelijke verhandelingen via de Franse vertaling een internationaal forum konden bereiken.

Naast dit wetenschappelijk werk heeft Bosscha organisatorische diensten bewezen o.a. als lid der Rijkscommissie voor graadmeting en waterpassing, als president van het curatorium van het Meteorologisch Instituut en als curator van de Leidse Universiteit (1900-1907).

Zijn verdiensten werden alom erkend en op zijn 70ste verjaardag in een jubileumnummer van de Archives néerlandaises... tot uitdrukking gebracht. Aan deze bijdrage werkten ook vele buitenlandse prominente geleerden als Max Planck en Lord Kelvin mee.

A: Collectie-Bosscha in het Rijksmuseum voor de geschiedenis der natuurwetenschappen, Leiden.

P: Verspreide Geschriften. Ter gelegenheid van zijn 70sten verjaardag uitgegeven door zijn vrienden (Leiden, 1903. 3 dln.).

L: Recueil de travaux offerts par les auteurs à J. Bosscha, secrétaire de la Société Hollandaise des sciences à Harlem à l'occasion de son 70me anniversaire le 18 Novembre 1901 (La Haye, 1901). [= dl. VI van de 2e serie der Archives néerlandaises des sciences exactes et naturelles}; 'Prof.Dr. J. Bosscha', in Eigen Haard 27 (1901) 728-733; [H.A. Lorentz], in Verslag... der wis- en natuurkundige afdeeling van... 28 April 1911 van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam 19 (1910-1911) 1374-1378; [idem], in Programma van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem voor het jaar 1911, 2-9; H.G. van de Sande Bakhuyzen, in Eigen Haard 37 (1911) 308-312; G.C. Gerrits, Grote Nederlanders... (Leiden, 1948) 270-274.

I: Website Technische Universiteit Delft: http://www.delftintegraal.tudelft.nl/info/fullimageeae4.html?ImageID=1228 [1-8-2007].

J. Charité

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013