© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: R. Hageman, 'Breetvelt, Henri Leonardus August (1864-1923)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/breetvelt [12-11-2013]

BREETVELT, Henri Leonardus August (1864-1923)

Breetvelt, Henri Leonardus August, sierkunstenaar (Delft 5-11-1864 - Gouda 28-8-1923). Zoon van Abraham Breetvelt, koopman en fabrikant, en Alida Elisabeth Frederika Klei). Gehuwd sinds 2-9-1891 met Cornelia Elisabeth Maria du Mée. Uit dit huwelijk werden 3 zoons en l dochter geboren.

Breetvelt ontving te Delft tekenonderwijs aan de Polytechnische School o.a. van A. le Comte, die aldaar leraar in de decoratieve kunsten was en bovendien als ontwerper verbonden aan de aardewerkfabriek "De Porceleyne Fles". Van 1883-1885 was Breetvelt als leerling ingeschreven aan de Haagse Academie van Beeldende Kunsten.

In 1888 trad hij voor het eerst in het openbaar door met een grote inzending tegelplaten en wandborden, beschilderd in sepia en duurzaam gemaakt volgens een door hemzelf uitgevonden procédé, voornamelijk met afbeeldingen naar werken van bekende meesters als Bosboom, Eerelman, Apol, Bisschop alsmede de bekende officier van Rembrandt, deel te nemen aan de Nationale Tentoonstelling van Kunstnijverheid in de Koekamp te 's-Gravenhage, die de gehele zomer duurde. Hij deed dit te zamen met zijn toekomstige echtgenote, die er een vijftal zelf ontworpen ornamentschotels exposeerde welke volgens sommige critici al het andere beschilderde aardewerk in de schaduw stelden. De jury van de tentoonstelling kende echter van hen beiden alleen aan Breetveld een eervolle vermelding toe ; de prijzen werden uitgereikt aan het in die dagen algemeen bewonderde werk van de fabrieken "Rosenburg" en "Thooft & Labouchère" (De Porceleyne Fles).

Van 1891-1900 woonde Breetvelt in Vrijenban (nu Delft), waar hij zich verder in de decoratieve kunst bekwaamde en een aantal aquarellen schilderde. In 1900 werd hij als ontwerper aangetrokken door de Plateelbakkerij "Zuid-Holland" te Gouda van Egbert Estié & Co., waar hij patronen ontwierp voor naar Delfts voorbeeld in blauw op witte ondergrond beschilderd aardewerk, echter volgens een eigen stijl met nieuwe en voor zijn werk karakteristieke decoratieve elementen. Van 1902 tot 1906 woonde Breetvelt in Maastricht, waar hij voor de "Société Céramique" zonder er een vast dienstverband te sluiten decoraties voor vazen ontwierp en ook zelf een aantal vazen beschilderde waarvan zich thans nog enkele zeer grote exemplaren, o.a. één met een portret van de jonge koningin Wilhelmina, in het depot van de N.V. Koninklijke Sphinx-Céramique bevinden.

Toen met de directie van de - op massafabricage gerichte - fabriek een artistiek conflict ontstond, brak hij met deze firma. Als zoon van tamelijk welgestelde ouders was Breetvelt financieel onafhankelijk. Bovendien was E. Estié inmiddels uit de Goudse fabriek weggewerkt en naar Noordwijk verhuisd, waar hij een beroep deed op Breetvelt om geld te steken in een nieuwe aardewerkfabriek aldaar en hiervoor ontwerpen te maken. Reeds in Maastricht had Breetvelt een aantal decoraties ontworpen en uitgevoerd volgens ingewikkelde geometrische patronen, die een mengeling waren van de uitbundige Art Nouveau uit België en Frankrijk en de meer gereserveerde en geconstrueerde vormen die men in de Oostenrijkse Sezessionsstil maar ook in de decoratieve kunst in Amsterdam tegenkomt. Deze decoraties werden ook in Noordwijk ten uitvoer gebracht, naast patronen bestaande uit deels met passer en lineaal geconstrueerde bloemen; hier openbaart zich een sterk gevoel voor ritme dat echter voortdurend op aan de natuur ontleende vormen is gebaseerd.

De samenwerking met Estié duurde niet lang; van 1909 tot 1916 was Breetvelt in Den Haag gevestigd waar hij een groot aantal ontwerpen voor vazen in waterverf schilderde, waaruit blijkt dat hij als een der eersten volstrekt abstracte kunst produceerde. Nog steeds vormen ritmische patronen van bloemen en bladeren de basis voor zijn tekeningen, maar allengs is het alleen nog een spel van grillige lijnen en kleuren, soms zó tegen elkaar gezet dat het lijkt alsof de kleuren met fluorescerende verf zijn aangebracht. Het talent van Breetvelt zou echter pas goed tot ontplooiing komen toen hij in 1916 door de Plateel-bakkerij "Zuid-Holland" te Gouda in de gelegenheid werd gesteld om er volgens een in die fabriek uitgevonden nieuw matglazuur-procédé een groot aantal unica te vervaardigen. Dit procédé stelde de kunstenaar in staat om sterkere kleureffecten te bereiken dan tot dusver mogelijk waren, en ook grotere vlakken vrijwel egaal van intense kleuren te voorzien. Een nadruk op de vorm van het geheel, waarbij de opbouw ervan uit kleurvlakken essentieel is en niet de nauwkeurige weergave van het detail, is kenmerkend voor het expressionisme. De krachtige, doelbewuste omtreklijnen die Breetvelt neerzette op de stukken - veelal grote - die hij maakte, voldoen geheel aan de expressionistische karakteristiek van het zich beperken tot het essentiële. Geen. kleur was hem in feite fel en hartstochtelijk genoeg om daarna zijn forse contouren in te vullen.

Vele bekende schilders hebben zich ooit wel eens voor korte tijd met het decoreren van aardewerk beziggehouden, maar van geen van hen kan worden gezegd dat het aardewerk hun belangrijkste kunst vormt. Op deze wijze zou men kunnen concluderen dat Breetvelt in feite wellicht de enige expressionist ter wereld is geweest die zich vrijwel uitsluitend in aardewerk heeft geuit. Breetvelt was een eenzelvig man, die weinig sprak en zich nimmer op de voorgrond stelde. Hierdoor, en uit het feit dat hij door zijn financiële onafhankelijkheid ook nooit in de noodzakelijkheid verkeerde aan de weg te timmeren, bleef hij nagenoeg onbekend, hoewel zijn werk door het publiek grif werd gekocht en na zijn dood in 1923 ook door de plateelfabriek op grote schaal werd gekopieerd door details uit zijn borden en vazen uit te werken tot patronen voor het decoreren van een deel van de fabrieksproduktie.

A: Collectie-Breetvelt in bezit van R. Hageman te 's-Gravenhage en N.V. Koninklijke Sphinx-Céramique (periode 1902-1906).

I: Henri Breetvelt. Koning der Plateelschilders (Gouda 2007) 80 [Tentoonstellingscatalogus. Portret: Henri Breetvelt, 1910-15].

R. Hageman

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013