© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: W.deVries Wzn., 'Leeuwen, Wilhelmus Hendrik van (1887-1960)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/leeuwen [12-11-2013]

LEEUWEN, Wilhelmus Hendrik van (1887-1960)

Leeuwen, Wilhelmus Hendrik van, president-directeur van de Koninklijke Nederlandsche Gist- & Spiritusfabriek NV te Delft (Amsterdam 8-5-1887 - Delft 14-6-1960). Zoon van Wilhelmus Frederik van Leeuwen, burgemeester van Amsterdam en vice-president van de Raad van State, en Petronella Alida Waller. Gehuwd op 10-3-1915 met Valborg Dzwernitska Egidius Isaachsen. Uit dit huwelijk werden 2 zoons en 3 dochters geboren.

Van Leeuwen doorliep de lagere school en de HBS te Amsterdam (eindexamen 1904) en ging daarna een jaar praktisch werken bij Werkspoor in dezelfde plaats. In 1905 werd hij ingeschreven aan de Technische Hoogeschool te Delft; na een grondige studie van theorie en praktijk in locomotiefbouw verliet hij deze in januari 1912 met lof.

Nog in dat zelfde jaar trad hij als tweede werktuigbouwkundig ingenieur in dienst van de Ned. Gist- & Spiritusfabriek NV (NG & SF) te Delft, waarvan de oprichter, J.C. van Marken, zijn oudoom was en de toenmalige président-directeur, F.G. Waller, zijn oom. Nadat hij zich eerst gewijd had aan tal van technische projecten, kreeg hij geleidelijk aan ook te maken met commerciële aangelegenheden. Deze gaven hem op hun beurt aanleiding zich grondig te verdiepen in uiteenlopende financiële en economische problemen. In de lijn van Van Marken, voor wiens idealistische doelstellingen hij grote waardering had, trokken ook de sociale instellingen en tradities van de onderneming zijn bijzondere aandacht. 'Een industrieel heeft nog wel wat anders voor zijn medewerkers te doen dan lonen en salarissen uit te betalen', was zijn mening. Het enthousiasme waarmee Van Leeuwen zijn werk verrichtte, zijn grote kundigheid, zijn scherp inzicht, snelle wijze van werken én van beslissen, zijn gevoel voor humor, zijn gemakkelijke wijze van omgang met mensen maakten dat hij zich al spoedig ontwikkelde tot een 'captain of industry'. Het is dan ook geen wonder dat hij reeds in 1920 in de directie werd opgenomen en op 39-jarige leeftijd in 1926 tot président-directeur van de onderneming werd benoemd.

Onder zijn bestuur breidde de NG & SF zich niet alleen in Nederland uit door overname van distilleerderijen en moutwijnfabrieken, maar werd ook internationaal haar basis verbreed, mede dank zij Van Leeuwens gaven van diplomaat en financier. Naast de bestaande Belgische en Engelse nederzettingen kwam er in 1926 in Duitsland, en in 1930 in Portugal een dochteronderneming tot stand. Het valt niet te verwonderen dat hij ook op sociaal terrein de bestaande instellingen versterkte en uitbreidde en nieuwe in het leven riep. Hoewel Van Leeuwen een man was van de grote lijnen, wist hij ook precies welke details daarbij de aandacht verdienden. Terwijl Van Marken de grondlegger van het bedrijf was geweest, Waller beschouwd kan worden als de uitbreider en versteviger en als degene die de onderneming behouden door de Eerste Wereldoorlog voerde, wist Van Leeuwen, naast nieuwe uitbreidingen, de positie van het concern te consolideren in een tijd van dalende conjunctuur en het veilig door de Tweede Wereldoorlog te sturen. Daarna steunde hij de door zijn collega en neef, F.G. Waller, geïnitieerde uitbreiding door de toevoeging van nieuwe produkten op antibiotisch gebied, waardoor het bedrijf een wereldfaam verwierf.

Van Leeuwens formidabele werkkracht maakte dat zelden tevergeefs een beroep op hem werd gedaan, ook wanneer het onderwerpen buiten zijn eigen werkterrein betrof. Van meer dan honderd overheidsorganen, commissariaten, besturen, commissies enz., waarin hij veelal de voorzitterstoel bezette, heeft hij gedurende zijn gehele leven deel uitgemaakt. Een lijst van door hem beklede functies, bij zijn overlijden vermeld in De Ingenieur, geeft daarvan een indruk. Zij betreft o.a. tal van uiteenlopende activiteiten op het gebied van de voedselvoorziening zowel vóór, in het begin van, als na de Tweede Wereldoorlog; het voorzitterschap van de organisaties belast met de uitvoering van het Marshall-plan in Nederland; het lidmaatschap van het Economisch en Sociaal Comité van de Europese Gemeenschap; van de Commissie van Advies van het ministerie van Buitenlandse Zaken; van de Contactgroep Opvoering Productiviteit; van de Nijverheidsorganisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek; van het Verbond van Ned. Werkgevers, terwijl van de door hem beklede commissariaten hier slechts genoemd kunnen worden die van de Kon. Ned. Petroleum Mij. NV en de Verenigde Machinefabrieken NV, alsmede zijn voorzitterschap van de Raad van De Nederlandsche Bank NV.

In 1957 trad Van Leeuwen af als president-directeur van de onderneming, waaraan in 1950 ter gelegenheid van haar 80-jarig bestaan het predikaat 'Koninklijke' was verleend. Tot zijn overlijden bleef hij als gedelegeerd commissaris aan haar verbonden. Een embolie, opgetreden na een door hem op 73-jarige leeftijd ondergane operatie, maakte, terwijl hij nog volop werkzaam was in vele maatschappelijke functies, een einde aan zijn leven, dat zich tot dat ogenblik door een krachtige, gezonde constitutie had gekenmerkt.

A: Archief-Van Leeuwen bij Gist-Brocades NV Delft.

P: N.V. Nederlandsche Gist- & Spiritusfabriek Delft. De ontwikkeling der onderneming in zestig jaren. 1870-1930 (Delft, 1930); 'Ter herdenking Dr. F.G. Waller 1860-1935', in De Ingenieur 50 (1935) 37 (13 september) A 317-320. Verschillende publikaties o.a. in De Fabrieksbode van 1920-1957; COP Bulletin. Mededelingen van de Contactgroep Opvoering Productiviteit 1949-1957; radiorede van ir. W.H. van Leeuwen, 'Industriële ontwikkeling in versnelde voortgang', in De Nederlandse Industrie 1957, 9-10.

L: Interview n.a.v. zijn 70ste verjaardag..., in De Nederlandsche Industrie 1957, 309-310; interview bij zijn aftreden als bestuurslid van het Verbond van Nederlandsche Werkgevers (1928-1960), ibidem, 1960, 354-355; L. Neher, in De Ingenieur 72 (1960) A 383-384; (J.A. van Lanschot Hubrecht], in Maatschappijbelangen 124 (1960) 391 en 393; [red.], in De Onderneming 10 (1960) 473. Vele gegevens over de geschiedenis van de Nederlandsche Gist- & Spiritusfabriek Delft en Van Leeuwens directie in De Fabrieksbode van 1912 tot 1960; D.U. Stikker, Memoires... (Rotterdam, 1966) 33,43, 66.

I: Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Onder hoofdred. van H.P. van den Aardweg (Amsterdam 1938) 907.

W.deVries Wzn.

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013