© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: A.W.J. de Jonge, 'Startz, Eduard Franz Conradin (1899-1976)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/startz [12-11-2013]

STARTZ, Eduard Franz Conradin (1899-1976)

Startz, Eduard Franz Conradin (Edward), presentator van kortegolfuitzendingen (Aken (Duitsland) 20-2-1899 - Zeist 17-3-1976). Zoon van Franz Heinrich Conradin Startz, koopman, en Hubertine Camilla Cassalette. Gehuwd op 30-5-1951 met Maria Huijzer, die uit een eerder huwelijk 4 zoons en 1 dochter meebracht. Bij Wet 23-4-1936 (Stbl. nr. 1201) genaturaliseerd.

Startz volgde het gymnasium en studeerde daarna nog twee jaren advertising en journalistiek aan de Columbia University te New York. In 1923 trok hij de wereld in en was tot 1925 onder meer bordenwasser, kelner en handelsreiziger in de Verenigde Staten. Daarna heeft hij als matroos-steward gevaren, meestentijds op de zeeën rond Zuid-Amerika. Door dit avontuurlijke bestaan leerde hij de cultuur van andere volkeren kennen en werd zijn kennis van vreemde talen verrijkt. In 1928 kwam hij in Nederland, waar hij bij NV Philips' Gloeilampenfabrieken in Eindhoven solliciteerde naar de betrekking van vertaler.

In 1927 was Philips begonnen met experimentele radiotelefonieuitzendingen op de kortegolf, aanvankelijk vanuit de laboratoria in Eindhoven en sinds 1928 vanuit de Nederlandsche Seintoestellen-fabriek (NSF) te Hilversum. Omdat de eerste omroeper in vaste dienst, jhr. J.A. van Heurn, ander omroepwerk ging doen, kon Startz zijn plaats innemen. Vanaf 19 november 1928 verzorgde hij de proefuitzendingen, die gewoonlijk bestonden uit grammofoonmuziek en technische mededelingen in vele talen. Mede dank zij de enthousiaste wijze waarop hij de programma's presenteerde, groeide het aantal luisteraars over de gehele wereld buitengewoon snel. De zender, die de roepletters PCJ had, werd al spoedig 'the Happy Station' genoemd, een naam die door de jaren heen is blijven voortbestaan. Door de slechte economische toestand moesten de uitzendingen in oktober 1931 gestaakt worden. Startz bleef desondanks corresponderen met zijn luistervrienden en deed daarnaast vertaalwerk. In 1933 werd hij voor de tweede maal omroeper, nu bij NV Philips' Omroep Holland-Indië (PHOHI), een kortegolfomroep, die vanuit Huizen (NH) hoofdzakelijk uitzond naar het toenmalige Nederlands Oost- en West-Indië. Ook op deze regelmatig uitgezonden programma's wist Startz een persoonlijk stempel te drukken, en dat werd door de luisteraars zeer gewaardeerd. Naast zijn studiowerk maakte hij veel goodwillreizen, o.a. naar Spanje, Portugal,

Marokko, India, Birma en Noord-Amerika. Voorts maakte hij in 1934 een tournee door Oost-Indië om zijn luisteraars op te wekken om de PHOHI financieel te steunen. In 1938 werd hij programmaleider bij deze omroep, terwijl hij tevens weer enige malen per week experimentele werelduitzendingen verzorgde voor de vernieuwde PCJ-zender die sinds 1937 in Huizen stond opgesteld. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd de PHOHI-PCJ zendinstallatie door de Nederlandse genie vernield. Wegens geldgebrek heeft Philips' Radio de uitzendingen niet meer hervat, waardoor Startz genoodzaakt werd ander werk te doen. Totdat hij onderdook werkte hij mee aan technische proefnemingen en leidde hij nog enige tijd Philips' Recording Service in Hilversum.

Na de oorlog kwam Startz, na een serie proefuitzendingen, in oktober 1945 weer regelmatig in de ether met werelduitzendingen van Radio Herrijzend Nederland, via de gerepareerde PCJ-zender. In 1947 werd zijn 'Happy Station'-programma opgenomen in de nieuw opgerichte stichting Radio Nederland Wereldomroep. Wegens gebrek aan zendercapaciteit werden de 'Happy Station'-uitzendingen vanaf 1951 alleen nog op zondagen uitgezonden. Desondanks bleef de belangstelling voor zijn artistiek goed verzorgde 'one-man' kortegolfuitzendingen voortdurend groeien. Ook in de naoorlogse jaren heeft Startz veel verre landen bezocht, waar hij dikwijls voor radio en televisie optrad. Eind 1969 moest hij op bijna 71-jarige leeftijd zijn geesteskind 'Happy Station' afstaan aan Torn Meyer (Th.H. Meijer), die de uitzendingen onder dezelfde naam voortzette. Startz heeft dit psychisch moeilijk kunnen verwerken. Nadat bovendien kort daarop zijn vrouw overleed, bracht hij zijn laatste levensjaren tamelijk vereenzaamd door.

A: PHOHI-PCJ(J) in Philips' Concern Archief te Eindhoven; Archief-Radio Nederland Wereldomroep te Hilversum.

P: Even naar Indië (Amsterdam, 1935); Hoe je 't ziet (Amsterdam, [1941]).

L: 'Twintig jaar PCJ is ook twintig jaar Startz', in Elseviers weekblad, 12-4-1947; 'Nederlands stem klinkt over de wereld.... Op bezoek bij de PHOHI-studio en -zender', in Het jongensradioboek. Onder red. van L. de Vries 6e dr. (Amsterdam, 1949) 157-161; 'Eddy Startz maakte carrière met "Het gelukkige station", in Trouw, 13-10-1953; 'Veertig jaar heer in het etherverkeer', in Philips Koerier, 16-11-1968.

I: Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Onder hoofdred. van H.P. van den Aardweg (Amsterdam 1938) 1404.

A.W.J. de Jonge

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013