© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: H.A.M. Snelders, 'Vollgraff, Johan Adriaan (1877-1965)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/vollgraff [12-11-2013]

VOLLGRAFF, Johan Adriaan (1877-1965)

Vollgraff, Johan Adriaan, wetenschapshistoricus en natuurkundige (Haarlem 28-4-1877 - Leiden 24-6-1965). Zoon van Johann Christoph Vollgraff, hoogleraar, en Wilhelmina Maria de Bas. Gehuwd op 23-9-1909 met Johanna Wilhelmina Margaretha Valeton. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 1 dochter geboren.

Vollgraff studeerde, na het examen gymnasium te hebben afgelegd (1894), aan de Université Libre te Brussel. Hij behaalde het kandidaatsexamen in de technische wetenschappen (1896) en studeerde vervolgens wis-en natuurkunde aan de Rijksuniversiteit te Leiden. Hier was hij assistent van H.A. Lorentz, bij wie hij op 9 juli 1903 promoveerde op een proefschrift: Over de theorie der electromagnetische draaiingen en der unipolaire inductie. Een privaatdocentschap in de geschiedenis van de natuur- en de wiskunde te Leiden, dat tot 1916 duurde, werd in 1911 geopend met de openbare les: Over de geleidelijke ontwikkeling der mathematische physica. In 1916 volgde zijn benoeming tot buitengewoon en in 1918 tot gewoon hoogleraar in de wiskunde aan de Vlaamse Universiteit te Gent. In het laatste jaar werd hij - als vele anderen die tijdens de Duitse bezetting waren benoemd - ontslagen en keerde hij terug naar Nederland, waar hij tot zijn overlijden als privégeleerde leefde en werkte.

In 1913 richtte Vollgraff met prof.dr. E.C. van Leersum de 'Vereeniging voor Geschiedenis der Genees-, Natuur- en Wiskunde' op (thans 'Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde, Natuurwetenschappen Techniek'), waarvan hij bibliothecaris (1913-1917), secretaris (1913-1916) en vice-voorzitter (1937) was. In 1936 werd hij redacteur van het in 1896 opgerichte Nederlandse wetenschapshistorische tijdschrift Janus. Revue internationale d'histoire des sciences, de la médecine et de la technique.

Vollgraffs verdiensten werden geëerd met een eredoctoraat van de universiteiten van Gent en Leiden. Het Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde, Natuurwetenschappen en Techniek verleende hem in 1948 de erepenning en in 1963 het erelidmaatschap. Van 1947 tot 1950 was hij vice-president en van 1950 tot 1953 president van de Académie internationale d'histoire des sciences.

In de periode 1896-1915 publiceerde Vollgraff een aantal natuurkundige artikelen, waaronder met W.P. Jorissen over de omzetting van de chemische elementen (1914 e.v.). Zijn liefde ging echter al vroeg uit naar de geschiedenis van de wiskunde en de natuurwetenschappen. In 1910 verscheen het eerste deel van De leer van het licht vóór Huygens, getiteld De optika in de oudheid; in 1912 volgde de publikatie van de werken van de 18e-eeuwse wiskundige Nicolaas Struyck, terwijl in 1913 o.a. een artikel over 'Leidsche hoogleeraren in de natuurkunde in de 16de, 17de en 18de eeuw' verscheen (Leidsch Jaarboekje 10 (1913) 167-190). In 1918 gaf hij het optisch werk van Fredericus Risner (1606) uit met de aantekeningen van Willebrordus Snellius (1580-1626) als Risneri opticam cum annotationibus Willebrordi Snellii. Voorts publiceerde hij talrijke artikelen over Christiaan Huygens.

Het levenswerk van Vollgraff was de voltooiing van de Oeuvres complètes de Christiaan Huygens, dat tussen 1888 en 1950 in 22 kloeke delen is verschenen en waarin de correspondentie en de werken van de grote wis- en natuurkundige met uitvoerige inleidingen en toelichtingen zijn neergelegd. De Oeuvres complètes zijn uitgegeven door de zogenaamde Huygens-commissie van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem met als eerste hoofdredacteur D. Bierens de Haan (tot 1895). In 1910 werd Vollgraff lid van de commissie, die toen geleid werd door J. Bosscha. Deze werd in 1911 opgevolgd door D.J. K.orteweg, van wie Vollgraff in 1927 de verantwoording voor de Huygens-uitgave overnam. Onder zijn leiding verschenen de delen 16 (1929) tot en met 20 (1950), waarin hij de Latijnse en Nederlandse teksten in het Frans vertaalde. In het laatste deel publiceerde hij een uitvoerige 'Biographie de Christiaan Huygens' (p. 383-771).

Vollgraff was een uiterst bescheiden en beminnelijke persoonlijkheid en onze Huygenskenner bij uitstek. Dank zij zijn grote inspanning beschikken wij thans over het uiterst belangrijke verzameld werk van Christiaan Huygens.

A: Collectie-Vollgraff in Museum Boerhaave, Leiden.

P: Bibliografie samengest. door B.A. van Proosdij in Janus 46 (1957)224-228.

L: D.J. Struik, in Isis 57 (1966) 84; D.A. Wittop Koning, in Revue d'histoire des sciences et de leurs applications 19 (1966) 270.

H.A.M. Snelders

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013