© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: Wim Ibo, 'Witte, Dirk Hermanus (1885-1932)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/witte [12-11-2013]

WITTE, Dirk Hermanus (1885-1932)

Witte, Dirk Hermanus, auteur-componist en zakenman (Zaandam 29-6-1885 - Diemen 15-11-1932). Zoon van Jacob Witte, hoofdonderwijzer, en Trijntje Koning. Gehuwd op 16-7-1917 met Doralisa Johanna Hendrika Looman. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 1 dochter geboren.

Dirk Witte was een muzikaal 'wonderkind' uit een Zaanse onderwijzersfamilie. Hij kreeg een degelijke opvoeding, samen met drie zusters, die allen later in het onderwijs werkzaam zijn geweest. Zijn vader was hoofdonderwijzer en zijn moeder onderwijzeres. Zij was een muzikaal aangelegde vrouw, wier vader in Abbekerk als liefhebberij liedjes schreef. De vader van Dirk Witte, die in zijn vrije tijd lezingen over literatuur hield, was in het gezin een dominerende figuur.

De jonge Dirk had een hekel aan pianolessen; hij bezat een absoluut gehoor en de studie irriteerde hem. Maar spoedig werd hij door zijn artistieke aanleg - hij schreef al gauw teksten en muziek - de ziel van de plaatselijke ontspanningsvereniging 'Willem van Zuylen' en hij vervaardigde al in 1901 een succesrijk spotlied op de eerste Zaanse autobus. Zijn ouders zagen kennelijk weinig toekomst voor hem in dit amusements vak, want toen Dirk op 15-jarige leeftijd de Franse school verliet moest hij in dienst treden van de firma William Pont, sinds 1911 NV "Houthandel voorheen William Pont" te Zaandam, waar hij tot 1918 zou blijven. Doordat hij in avondcursussen, buiten medeweten van zijn ouders, zich bekwaamd had in Duitse handelscorrespondentie en Zweeds werd hij weldra buitenlands correspondent.

Het succes dat hij met zijn hobby op verenigingsavonden en in 1914 als ziekendrager bij het mobilisatieleger had, bracht hem ertoe contact te zoeken met zijn idool Jean-Louis Pisuisse, de man die de grote promotor zou worden van Wittes opmerkelijke liedjes (tekst en muziek), die in ieder opzicht zo puur Nederlands waren. (M"n eerst, Het land van Noord-Scharwou, Tussen Dam en Rembrandtplein, Asperine). Over het algemeen behandelde Dirk Witte eenvoudige onderwerpen van lief-en-leed die de gemiddelde burger ongeschokt konden boeien, maar soms waren ze duidelijk getuigend, zoals Het Wijnglas, Praters, De Mei en Memento Vivere (Mensch, durf te leven!). Naast de superbe vertolkingen die Pisuisse van zijn werk gaf maakten ook andere cabaretkunstenaars vroeger of later van zijn gevoelige en geestige liedjes dankbaar, en vaak met even groot succes, gebruik, zoals Fie Carelsen, Stella Fontaine, Willy Corsari, Henri Wallig, Herman Tholen en Albert van Lier, Paul Collin en Louis Davids. Veel van Wittes liedjes zouden de tand des tijds doorstaan en tot meezingers uitgroeien.

De intensieve samenwerking met Pisuisse in de 'NV Intiem Theater Pisuisse' - Maatschappij tot Exploitatie van Kunstprogramma's (opgericht in 1917) leidde tot Witte’s aanstelling als zakelijk leider van diens cabaretensemble. Hij bleek echter niet opgewassen tegen het ongeregelde en onzekere artiestenbestaan, zodat hij al na een paar jaar terugkeerde naar het bedrijfsleven. Na eerst werkzaam te zijn geweest bij de Holland-Zuid-Amerikaansche Handelsmaatschappij, werd hij uiteindelijk directeur van de in 1925 opgerichte NV De Nederlandsche Mijnhouthandel, gevestigd in Amsterdam.

Het schrijven en componeren van liedjes gaf Witte echter niet op, al is hij ondanks zijn successen nimmer broodschrijver geworden. Daar hij als zakenman niet afhankelijk was van zijn artistieke inkomsten, kon hij de kwaliteit van zijn productie steeds op peil houden. Hij stond uitsluitend materiaal af waar hij met hart en ziel in geloofde. Hij werkte uiterst accuraat, gaf niets uit handen voor het tot in de kleinste details ‘af’ was en stelde aan zichzelf de hoogste artistieke eisen.

Witte overleed op 47-jarige leeftijd bij een verkeersongeluk. In november raakte hij met zijn auto te water in de Weespertrekvaart nabij Diemen en verdronk. Over de oorzaak van dit ongeluk deden daarna verscheidene geruchten de ronde.

Dirk Witte leefde tussen twee werelden, die hij geen van beide kon missen: de wereld van de kunstenaar met alle mogelijkheden en onmogelijkheden èn het bestaan van de gezeten burger met het vast inkomen, met de zekerheden. In zijn binnenste moeten dan ook voortdurend botsingen zijn geweest tussen de burger en de bohémien.

Op zijn grafsteen heeft de familie het laatste couplet van zijn beroemdste lied laten aanbrengen, het lijflied van het Nederlandse cabaret: Mensch, durf te leven!

A: Archief Theater Instituut Nederland te Amsterdam.

P: G. Bolton en G. Middleton, De firma ..Adam en Eva". Een blij-eindigend paradijsverhaal in 3 bedrijven. Naar het Amerikaans bewerkt door D. Witte en C. van Kerckhoven jr. (Zaandijk, 1930). Verder Dirk Witte album. Een keus uit de beste liedjes van deze pionier der Nederlandse kleinkunst (Amsterdam, [1953]).

L: Edmond Visser, Het Nederlandsche cabaret (Leiden, 1920); Ht. [= J. Hottentot], 'Dirk Witte ("Mens, durf te leven") kwam 25 jaar geleden om het leven', in Dagblad voor de Zaanstreek ..De Typhoon", 14-11-1957; J.E. van de Kamp, Mens, durf te leven! (Utrecht, 1967); Wim Ibo. En nu de moraal van dit lied (Amsterdam, 1970); Jenny Pisuisse, Jean-Louis Pisuisse. De vader van het Nederlandse cabaret (Bussum, [1977]); Wim Ibo, En nu de moraal... (Alphen a/d Rijn, [1981]).

Wim Ibo

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013