© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: F.G.P. Jaquet, 'Stein Callenfels, Pieter Vincent van (1883-1938)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn3/steincallenfels [12-11-2013]

STEIN CALLENFELS, Pieter Vincent van (1883-1938)

Stein Callenfels, Pieter Vincent van, indoloog, archeoloog en prehistoricus (Maastricht 4-9-1883 - Colombo (Ceylon, nu Sri Lanka) 26-4-1938). Zoon van Jan Marius van Stein Callenfels, officier, en Suzanna Geertruida Rookmaker.

Van Stein Callenfels groeide op in een niet intellectueel milieu. Tijdens zijn HBS-tijd te Nijmegen raakte hij bevriend met zijn leeftijdgenoot N.J. Krom. Aan hem had hij zijn belangstelling voor de archeologie te danken. In 1902 ging hij indologie te Leiden studeren, waar hij in 1904 het grootambtenaarsexamen aflegde. Op voorspraak van J.B. van Heutsz kwam hij in dat zelfde jaar in dienst van de Algemeene Secretarie van Nederlands-Indië, als ambtenaar ter beschikking. In 1905 werd hij overgeplaatst naar de residentie Surabaja als aspirant-controleur van Modjokerto. Zijn ambtelijke carrière was geen succes, omdat hij wars was van het protocol waartoe de dienst hem verplichtte. In 1906 nam hij ontslag. Hierna volgde een tijd van zwerven over Java, waarin hij en passant zeer veel kennis opdeed over de bevolking van Java. In 1908 werd hij employé en daarna administrateur van de koffieonderneming Djaean te Modjokerto. Behalve als een bekwaam administrateur bleek hij zich hoe langer hoe meer te ontpoppen als een kenner van de Javaanse cultuur, in het bijzonder van de wajang en de Hindu-Javaanse cultuur. Dank zij zijn vroegere schoolvriend Krom kreeg hij in 1915 een betrekking bij de in Nederlands-Indië ingestelde Oudheidkundige Dienst (te vergelijken met de Monumentendienst in Nederland). Als autodidact bleef hij daar werkzaam tot 1921. In dat jaar vertrok hij naar Nederland om zich verder te bekwamen in de archeologie en de Javaanse cultuur. Het nieuwe Academisch Statuut bood hem daartoe de gelegenheid. Zijn docenten in Leiden waren J.Ph. Vogel, G.A.J. Hazeu en Krom. Hij rondde in 1924 zijn studie af met het proefschrift 'Sudamala in de Hindu-Javaansche kunst', dat verscheen in de Verhandelingen van het Koninklijk Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen 66 : 1 (1925).

In Nederland was hem opgevallen dat er op het gebied van de Indische prehistorie haast niets onderzocht was. De stimulering van deze tak van wetenschap werd het levensdoel van Van Stein, dat hij mede kon nastreven dank zij zijn terugkeer in 1924, nu als inspecteur bij de Oudheidkundige Dienst. Men kan zeggen dat hij de grondlegger van de beoefening van de prehistorie in Nederlands-Indië is geweest. Wereldberoemd werd zijn ontgraving van de Guwa Lawa te Sampung bij Madiun. Met kippeveertjes en bamboekrabbers werden de vondsten zeer geduldig te voorschijn gehaald. Helaas zijn de publikaties over zijn opgravingen blijven steken in voorlopige verslagen. Zijn methodische wijze van werken wekte internationaal veel opzien. Ook zijn theorieën over de prehistorische relaties tussen de verschillende gebieden in Azië vonden veel weerklank. Hij was dan ook degene die wist te bereiken dat het Pan-Pacific Congress eens in de drie jaar bijeen kwam. De internationale waardering voor zijn werk bleek uit de verschillende onderscheidingen die hij mocht ontvangen, zoals uit Groot-Brittannië, Thailand, Japan, Annam, Cambodja en ook uit Nederland. Op weg naar Nederland overleed hij onverwachts in 1938 te Colombo.

Van Stein Callenfels was tijdens zijn leven al een legende. Zijn enorme gestalte (1,92 m. lang en 140 kilo zwaar), zijn bulderende stem en zijn vermogen om buitengewone porties eten en alcoholica naar binnen te werken bezorgden hem de bijnaam 'Iwan de Verschrikkelijke'. Hij noemde zichzelf wegens zijn zwelgpartijen de laatste echte Germaan. Andere opvallende eigenschappen van deze non-conformist waren zijn hoffelijke wijze van omgang met vrouwen en zijn bereidheid bij kinderen oprecht kinderlijk te zijn. Door de bevolking werd hij, ondanks zijn excentrieke levenswijze, letterlijk (vanwege zijn omvang kon hij geen bergen beklimmen en moest hij per draagstoel vervoerd worden) en figuurlijk op handen gedragen. Hij had een fenomenaal geheugen en was een zeer goed verteller. Dank zij deze twee laatste kwaliteiten was hij een ideale gids voor de vele bezoekers die hij heeft rondgeleid bij tempels op Java, Bali en Sumatra, die hij ontgraven had en geïdentificeerd. Als popularisator is Van Stein Callenfels voor de Zuidoostaziatische archeologie van groot belang geweest.

A: Collectie prehistorische voorwerpen van Van Stein Callenfels in Koninklijk Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te Batavia, nu Museum Nasional geheten.

P: Behalve de in de tekst genoemde dissertatie: artikelen in Oudheidkundig verslag [van de] Oudheidkundige Dienst in Nederlandsch-Indië, Tijdschrift voor Indische taal-, land- en volkenkunde, Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch-Indië, Korte gids voor de praehistorische verzameling van het Koninklijk Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen 3e herz. dr. door A.N.J. Thomassen à Thuessink van der Hoop (Bandoeng, 1948; 1e dr. 1934) en verder de publikaties in onder L genoemd artikel van R. von Heine-Geldern.

L: Behalve necrologie in NRC, 14-5-1938 ocht.: F.D.K. B[osch], in Tijdschrift voor Indische taal-, land- en volkenkunde 78 (1938) I-VIII; Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië 2e dr. ('s-Gravenhage, 1939) VIII, 1879; P. de Kat Angelino, 'Een herinnering aan Dr. Van Stein Callenfels', in Cultureel Indië 5 (1943) 178-179; R. von Heine-Geldern, 'Prehistorie research in the Netherlands Indies', in Science and scientists in the Netherlands Indies. Ed. by P. Honig and F. Verdoorn (New York, 1945) 129-167; B.D. Swanenburg, Iwan de Verschrikkelijke. Leven en werken van dr. P.V. van Stein Callenfels (Maastricht, 1951); A.J. Bernet Kempers, 'Looking backward: pioneer prehistorians in pre-war Indonesia', in Modern quaternary research in Southeast Asia. Ed. by Gert-Jan Bartstra, Willem Arnold Casparie (Rotterdam, 1982) VII, 15-17; idem, 'The Kettledrums of Southeast Asia', ibidem (1987) X.

I: B.D. Swanenburg, Iwan de Verschrikkelijke. Leven en werken van dr. P.V. van Stein Callenfels (Maastricht, 1951) plaat 25, tegenover pagina 208.

F.G.P. Jaquet

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (Den Haag 1989)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013