© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: P. Smit, 'Stomps, Theodoor Jan (1885-1973)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn3/stomps [12-11-2013]

STOMPS, Theodoor Jan (1885-1973)

Stomps, Theodoor Jan, geneticus (Amsterdam 26-4-1885 - Amsterdam 15-4-1973). Zoon van Benjamin Wilhelmus Stomps, onderwijzer, en Anna Willemina de Vries.

Stomps deed in 1902 eindexamen HBS, en na het behalen van het staatsexamen werd hij in 1903 als student biologie ingeschreven aan de Universiteit van Amsterdam, welke studie hij op 18 mei 1910 afsloot met een promotie cum laude bij Hugo de Vries over Kerndeeling en synapsis bij Spinacia oleracea L.

Inmiddels was hij reeds in 1907 benoemd tot assistent bij zijn leermeester De Vries. In 1909 volgde zijn benoeming tot conservator herbarii. Daarna werd hij lector in de systematische botanie, welk ambt hij aanvaardde met een openbare les op 23 november 1910 over het belang van de cytologie voor de erfelijkheid (niet gepubliceerd). Reeds op 14 december van dat zelfde jaar werd Stomps benoemd tot buitengewoon hoogleraar, teneinde De Vries te ontlasten van het propaedeutische onderwijs in de cytologie en de systematische plantkunde. Hij aanvaardde dit ambt op 22 mei 1911 met een inaugurele rede over De leer van Lamarck voor en na Darwin. In januari 1920 werd hij gewoon hoogleraar in de anatomie en systematiek der planten als opvolger van De Vries. In zijn hoogleraarsfunctie was Stomps een bescheiden en minder opvallende figuur onder zijn collegae. Wel veroorzaakte zijn rectorale rede op 8 januari 1935, met de titel De mutatietheorie in hare beteekenis voor onze samenleving, voornamelijk in vakkringen enige consternatie, omdat hij naast voorstellen tot positieve rasverbetering de stelling poneerde dat homoseksualiteit op een erfelijke aanleg zou berusten. Hij bepleitte bij homoseksuele delicten en vergrijpen een medische en geen strafrechtelijke aanpak. Hij dacht hierbij in ernstige gevallen aan castratie en was van oordeel dat inspuiting van een vrouwelijk hormoon in sommige situaties in overweging genomen moest worden. Aan Stomps' positie echter veranderde weinig, al werd in 1937 zijn leeropdracht gewijzigd in die van de morfologie en de systematiek der planten en de erfelijkheid. Van 1924 tot 1946 bleef hij directeur van de Amsterdamse Hortus Botanicus.

Het wetenschappelijk werk van Stomps had tot hoofddoel het genetisch onderzoek van zijn leermeester De Vries nader te funderen en uit te breiden. In overeenstemming daarmee werkte hij overwegend aan het geslacht Oenothera en deed hij daarbij vooral onderzoek naar haploïde, triploïde en parthogenetische planten en naar de verschijnselen van bontbladigheid en tératologie. Stomps was naar buiten toe vooral een popularisator der botanie: overal in het land was hij een gezien spreker over zijn vele reizen; hij hield radiopraatjes en organiseerde buitenlandse excursies voor zijn studenten. Hij moet een enthousiast leermeester zijn geweest, iemand met een buitengewoon goed geheugen en een uitstekend excursieleider. Als instituutsdirecteur gaf hij het aanzien aan het Hugo de Vries-laboratorium zoals dat thans nog bestaat en bouwde hij - deels uit eigen middelen - een kostbare collectie boeken en tijdschriften op; als tuindirecteur gaf hij uitbreiding aan het kassencomplex langs de Nieuwe Herengracht en liet hij de succulentenkas bouwen. Onder zijn leiding kwam er een vijftiental dissertaties tot stand en verkreeg Jac.P. Thijsse in 1922 zijn eredoctoraat.

In de bezettingstijd is de rol van Stomps binnen de kleine kring van vakgenoten en studenten wel eens kritisch bekeken. Hij leek soms in zijn uitlatingen 'deutschfreundlich' en voelde weinig voor studentenacties tegen de loyaliteitsverklaring. Aan de andere kant gaf hij zich ook moeite om, gebruikmakend van zijn goede relaties met de Duitsers, slachtoffers van het regime te helpen. Deze ambivalentie is hem niet in dank afgenomen: in augustus 1945 volgde een staking van de colleges hangende het onderzoek naar zijn gedragingen in bezettingstijd. Bij Besch. 8634 afd. HOW d.d. 7 augustus 1946 werd hij met ingang van 16 augustus 1946 eervol ontslagen, niet op eigen verzoek. Stomps voelde zich hierdoor zeer gekrenkt en heeft in een verweerschrift, dat hij aan de minister van OK & W en aan vrienden toezond, melding gemaakt van zijn vaderlandslievend gedrag en heftig geprotesteerd tegen het ontslag; pas in 1956 werd hij door het ministerie van OK & W gerehabiliteerd. Door dit ontslag was zijn wetenschappelijke carrière overigens wel ten einde gekomen: hij publiceerde vrijwel niet meer en verdween langzamerhand uit het gezichtsveld.

A: Collectie-Stomps in Hugo de Vries-laboratorium te Amsterdam.

P: Behalve talrijke bijdragen op genetisch gebied in Berichte der deutschen botanischen Gesellschaft, in Botanisches Centralblatt en Recueil des travaux botaniques néerlandais, alsmede talrijke artikelen over botanische excursies etc. in De Telegraaf , Algemeen Handelsblad en Elseviers Weekblad: 'Kernteilung und Synapsis bei Spinacia oleracea L', in Centralblatt für allgemeine und experimentelle Biologie 31 (1911) 257-309; De stoffelijke basis der erfelijkheid bij planten en dieren (Haarlem, 1922); Erblichkeit und Chromosomen. Eine gemeinverständliche Darstellung (Jena, 1923); Vijfentwintig jaren mutatietheorie ('s-Gravenhage, 1930); in Duitse vert. (Jena, 1931); Erfelijkheid en mutatie (Amsterdam, 1933); in Hérédité, mutation et évolution, l'oeuvre de Hugo de Vries, présenté au Palais de la Découverte par L. Blaringhem [et al.] (Paris, 1937) verzorgde hij 'L'oeuvre du professeur Hugo de Vries'; de hoofdstukken over cytologie en voortplanting in het Leerboek der algemene plantkunde. Onder red. van V.J. Koningsberger [et al.] (Amsterdam, 1952).

L: J. Heimans, 'Prof.Dr. Th.J. Stomps 25 jaar hoogleraar', in De Levende Natuur 41 (1936/1937) 1-3; B. Polak, 'Theo J. Stomps', in Acta Botanica Neerlandica 18 (1969) 12-13; J. Heimans en W.D. Margadant, in Vakblad voor Biologen 53 (1973) 223-224; J. Heimans, in De Levende Natuur 76 (1973) 121-122.

I: P.H.W.A.M. de Veer, Leven en werk van Hugo de Vries (Groningen, 1969) 159 [Stomps in april 1968].

P. Smit

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (Den Haag 1989)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013