© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: Mw. M. Berendse, 'Bosen, Franciscus Wilhelmus Josephus (1891-1949)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn4/bosen [12-11-2013]

BOSEN, Franciscus Wilhelmus Josephus (1891-1949)

Bosen, Franciscus Wilhelmus Josephus, graficus en reclameontwerper (Amsterdam 27-1-1891 - Haarlem 29-11-1949). Zoon van Anna Jacoba Bosen, dienstbode. Gehuwd op 24-6-1920 met Jantje Boerema. Uit dit huwelijk werden geen kinderen geboren.

Frans Bosen begon zijn loopbaan als leerling letterzetter, maar wilde eigenlijk tekenaar worden. Hij bezocht als hospitant de Amsterdamse Rijksschool voor Kunstnijverheid, volgde lessen aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten en probeerde op allerlei manieren zijn tekenvaardigheid te vervolmaken. Toen de houtsnijder J.G. Veldheer in 1921 cursussen ging geven aan de Grafische School, was Frans Bosen daar elke zaterdagmiddag te vinden. Hij maakte zich daar ook het linoleumsnijden eigen. Het werd al snel zijn favoriete reproduktietechniek.

In het begin van de jaren twintig trad Bosen in dienst bij de Amsterdamse drukkerij 'De Brakke Grond'. Als een van de eersten in Nederland ging hij zich hier toeleggen op het ontwerpen van filmaffiches. Vóór 1920 werden er voornamelijk 'letteraffiches' gemaakt: bioscoopreclames met alleen tekst, waarop een aantal films tegelijk werd aangekondigd. Een ander gebruik was destijds om tegelijk met de films ook de aanplakbiljetten uit het buitenland over te nemen en daar dan eventueel de Nederlandse titel op aan te brengen.

Frans Bosen maakte tientallen affiches voor bekende Amerikaanse en Duitse amusementsfilms zoals Robin Hood uit 1922, De dief van Bagdad (The thief of Bagdad) uit 1924, Het spook van de opera (The phantom of the opera) uit 1925 en Faust uit 1926. Voor zijn ontwerpen baseerde hij zich vaak op een foto uit de desbetreffende film. De letters ontwierp hij zelf. Aangezien kleurendruk in die tijd nog problemen opleverde, maakte Bosen gebruik van de linoleumsnede, waarmee zeer goede resultaten werden bereikt. Voor elke kleur sneed hij een aparte plaat. Deze platen werden vervolgens over elkaar heen gedrukt (camaïeudruk). Felle kleuren in opvallende combinaties hadden daarbij zijn voorkeur. In het drukkerstijdschrift Het Tarief werd op 17 april 1926 over zijn werk geschreven: 'Wie het voorrecht heeft gehad, om zijn kleurendrukken te bewonderen, zal moeten erkennen dat ook hierin met linoleum, in handen van mannen als Bosen, veel te bereiken valt'.

Naast filmaffiches vervaardigde Bosen in de loop van de jaren twintig ook ander reclamedrukwerk. Verder ontwierp hij voor verschillende bedrijven kalenders, die door hem werden versierd met kleurige vissen, vogels, plant- en bloemmotieven.

Begin mei 1933 verhuisde Frans Bosen van Amsterdam naar Haarlem, waar hij een betrekking had aanvaard bij drukkerij 'De Spaarnestad'. Hij was er aangenomen op grond van de druktechnieken die hij beheerste. 'De Spaarnestad' gaf in 1939 een brochure uit, getiteld Het procédé , die geheel was gewijd aan het werk en de techniek van Frans Bosen. Hierin werd reclame gemaakt voor een nieuwe grafische variant: de 'diplino', een combinatie van linoleumsnede (hoogdruk) en diepdruk. Deze techniek was evenwel minder geschikt voor publikaties in grote oplage, en daarom maakte Bosen ook gebruik van lichtdruk en lijnclichés.

Bij 'De Spaarnestad' werkte Bosen aan uiteenlopende opdrachten. Hij maakte bijvoorbeeld de lay-out van jubileum- en kerstboeken, ontwierp de omslagen van de serie Dwars door Nederland. Aardrijkskundig leer-leesboek voor de R.K. lagere school door Camil Schutijser die omstreeks 1948 verscheen, vervaardigde bandversieringen en gaf typografische adviezen. Verder was hij betrokken bij de vormgeving van bij 'De Spaarnestad' gedrukte Rooms-katholieke familiebladen als de Katholieke Radio Gids , De Katholieke Illustratie en Panorama .

Fotograferen was een hobby van Bosen. Wanneer hij een foto nodig had voor een reclame of een tijdschrift dan maakte hij die meestal zelf. Zijn familie en kennissen stonden vaak voor hem model. In 1945 gaf 'De Spaarnestad' het fotoboek Nederland in beeld, Pictorial Holland uit, waarvoor Bosen de foto's had gemaakt. Tot aan zijn dood in 1949 was hij bij de Haarlemse drukkerij in dienst.

Frans Bosen was Rooms-katholiek. Hij maakte deel uit van de Wereldlijke Derde Orde van Sint Franciscus van Assisië. In zijn loopbaan heeft hij regelmatig 'katholieke' opdrachten gehad. Zo maakte hij affiches voor de missie, de Roomsch-Katholieke Staatspartij en later de Katholieke Volkspartij. Ook de ex-librissen die hij voor zichzelf en voor kennissen ontwierp, bevatten veel godsdienstige voorstellingen.

Frans Bosen was een aangename en voorkomende man, die zich niet op de voorgrond drong. Hij werkte altijd thuis, was zeer nauwkeurig en niet snel tevreden. Hoewel hij met zijn werk geen grote bekendheid heeft verworven, is hij toch niet onbetekenend geweest in de grafische wereld. Zeker op het gebied van filmaffiches is hij een belangrijke vernieuwer geweest.

A: Filmaffiches en ander reclamedrukwerk in het affiche-archief van het Nederlands Filmmuseum te Amsterdam. Filmaffiches in het archief van het Stedelijk Museum te Amsterdam.

L: 'Besprekingen', in Het Tarief , 27-10-1923; L. Ronner, 'Frans Bosen en de linoleumsnede', ibidem , 17-4-1926; idem, 'Frans Bosen als houtsnijder', ibidem , 19-6-1926; idem, 'Vier linoleumsneden van Frans Bosen', ibidem , 23-4-1927; Johan Schwencke, 'Linoleumsneden', in De Kroniek. Hof, diplomatie, society, kunst en letteren 13 (1927) 209-213; 'Lino kalender Frans Bosen', ibidem 14 (1928) 20; Johan Schwencke, 'Bij de lino's', ibidem 14 (1928) 33-35; Ex Libris werklijsten van Nederlandse kunstenaars. Samengest. door W.K. de Bruijn [Gestencilde uitgave] (Utrecht, 1983) 1/2.

I: Bastiaan Anink en Paul van Yperen, Spiegel van volmaaktheid. De kleurrijke filmaffiches van Frans Bosen (Haarlem 1999) 14 [Bosen in 1949].

Mw. M. Berendse

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 4 (Den Haag 1994)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013