Het project
Het project ‘Naoorlogs emigratiebeleid in Nederland 1945-1967’ is een van de vier projecten van het programma 'De wederopbouw en de opkomst van de verzorgingsstaat, 1945-1967' (looptijd 1995-2005). Het is opgezet als een gecombineerd bronontsluitend- en promotieproject. Het onderzoek voor deze digitale onderzoeksgids is in 2001 in deeltijd gestart en inhoudelijk afgesloten in 2007. Wijzigingen of aanvullingen na 2007 zijn beperkt gebleven en worden verantwoord in de desbetreffende beschrijvingen.1 Het promotieonderzoek is uitgevoerd in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en heeft hoofdzakelijk plaatsgevonden tussen 2007-2013.
Deze onderzoeksgids biedt door institutionele beschrijvingen van de betrokken actoren inzicht in het functioneren van het Nederlandse emigratiebestel. Het ontsluit hun archiefmateriaal voor zover het betrekking heeft op het onderwerp emigratie. Doordat de betrokkenen niet alleen verantwoordelijk waren voor beleidsinitiëring maar ook voor de uitvoering ervan, bevat de gids tevens verwijzingen naar persoonsdossiers of enkele grote bestanden met persoonsgegevens van emigranten. Om de onderzoeker op het spoor te zetten van archivalia over Nederlandse emigratie en emigranten in buitenlandse archieven, is verkennend onderzoek gedaan in Australië (2003) en Canada (2005). Kwantitatief zijn dit de twee grootste bestemmingslanden voor Nederlanders in de onderzoeksperiode. De gids pretendeert geen volledigheid, maar wil door een combinatie van breedte- en diepteontsluiting vooral een handreiking bieden om zoekstrategieën of nieuwe vraagstellingen te ontwikkelen en zo verder wetenschappelijk onderzoek stimuleren.
Deze digitale onderzoeksgids en het boek Polder en emigratie zijn aanvullend, maar afzonderlijk van elkaar te gebruiken. Een samenvatting van het boek is als bijlage bij deze gids opgenomen.
De kernarchieven over emigratie hebben tot april 2007 berust bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het onderzoek naar en de beschrijving van de archieven voor deze onderzoeksgids hebben in deze ‘onbewerkte staat’ plaatsgevonden. Het gaat om de archieven van de Directie voor de Emigratie, de Nederlandse Emigratie Dienst, de Emigratievertegenwoordiging in het buitenland, de Raad voor de Emigratie en het Emigratiebestuur. In 2007 zijn de archieven voor bewerking overgebracht naar de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te Winschoten. In 2009 vond overdracht aan het Nationaal Archief te Den Haag plaats. Daarna zijn in deze gids alleen de noodzakelijke veranderingen in formele verwijzingen en dergelijke aangebracht, maar heeft geen inhoudelijke uitbreiding plaatsgevonden. In voorkomende gevallen zijn eveneens naamsveranderingen van archiefbewaarplaatsen aangepast (bijvoorbeeld IIAV-Aletta-Atria).