De editie van de registers van de grafelijkheid van Holland in de Henegouwse periode (1299-1345)

In het Nationaal Archief te Den Haag worden de registers bewaard die zijn opgemaakt in de eerste helft van de 14e eeuw in de kanselarij van de graven van Holland en Zeeland uit het Henegouwse huis, dat regeerde van 1299 tot 1345. In deze registers, bijgehouden vanaf 1316, werden voornamelijk door de graaf uitgevaardigde oorkonden afgeschreven, maar ook door anderen uitgevaardigde oorkonden bestemd voor de graaf alsmede andere teksten van belang voor het bestuur van het graafschap, zoals lijsten van lenen. De meeste teksten dateren uit de periode dat de registratie werd bijgehouden, maar ook oudere oorkonden zijn wel opgenomen wanneer daartoe aanleiding werd gezien. In totaal beschikken we over 22 registerdelen, samen bijna 2000 pagina's, waarin, samen met enkele aanvullende registraties, ruim 3500 oorkonden en andere teksten zijn opgetekend. In deze electronische editie zijn al deze registers uitgegeven, met die aanvullende registraties uit dezelfde periode, te weten die achterin het zogenoemde 'Papieren cartularium' met zijn kopie, en het registertje 'Pauca collecta'.

De registratie is onder graaf Willem III (1304-1337) volgens een geografisch principe opgezet: voor de diverse delen van het graafschap werden verschillende registers aangelegd, evenals voor de buitenlandse vorstendommen waarmee contact werden onderhouden. Aldus ontstonden registers voor Zeeland, Noordholland (ruwweg de huidige provincie Zuid-Holland benoorden de Maas), Zuidholland (de rest van het huidige Zuid-Holland, inclusief de Grote Waard), Kennemerland, Friesland, Amstelland-Waterland, Woerden en Henegouwen, alsmede voor Utrecht, Gelre, Brabant en Duitsland-Engeland.

De registers zijn in tweevoud opgemaakt. De primaire registratie, waarin de uitgaande oorkonden bij wijze van sprake van dag tot dag werden ingeschreven (waarschijnlijk op basis van de conceptteksten), werd uitgevoerd in klein formaat boeken (ca. 30 x 20 cm). In 1324 heeft men van die primaire registers kopieën gemaakt in groot formaat (ca. 38 x 28 cm); deze duplicaten werden daarna op gezette tijden bijgewerkt. De originele delen met oudste primaire registratie, van 1316 tot het voorjaar van 1324, zijn verloren gegaan. Al in de jaren '20-'30 is dat oudste gedeelte evenwel nogmaals gekopieerd, soms naar de grote duplicaatdelen, meestal evenwel naar de oorspronkelijke registratie, die toen blijkbaar nog voorhanden was. Deze secundaire kopieën zijn toegevoegd aan de klein formaat registers. De registratie is derhalve volledig overgeleverd, meestal in duplo; alleen voor de registers Woerden, Gelre en Duitsland-Engeland zijn de kleine delen verloren gegaan en bezitten we slechts de grote duplicaten.

Voor regering van graaf Willem IV (1337-1345) is de situatie iets anders: uit die periode hebben we slechts één register, het grote duplicaat, waarin alle oorkonden zijn afgeschreven, maar daarbinnen zijn de stukken nog steeds geografisch gerangschikt.