Inleiding

In elk van de eerste zes banden van Pieter van Dam, Beschryvinge van de Oostindische Compagnie (Rijks Geschiedkundige Publicatiën, Grote Serie 63, 68, 74, 76, 83 en 87) is achterin een glossarium te vinden. Deze glossaria zijn gemaakt door F.W. Stapel, de bewerker van de bron. De termen die erin verklaard worden betreffen vooral producten, functies, titels, maten, gewichten en munten uit het gebied waarin de VOC actief was. Ook scheeps- en handelstermen zijn erin te vinden. Stapel geeft soms tamelijk uitgebreide verklaringen: betekenis, herkomst, etymologie, literatuurverwijzing. Omdat het ongemakkelijk is op zoek naar een verklaring steeds verschillende glossaria door te nemen zijn ze samengevoegd. Het oorspronkelijke idee achter dit VOC-glossarium was om het als hulpmiddel bij het werk aan de serie van de Generale missiven te gebruiken.

De glossaria van Stapel vormen de ruggengraat van dit VOC-glossarium. Besloten werd het hulpmiddel nog uit te breiden, want ook in andere bronnenpublicaties van de RGP die betrekking hebben op de VOC zijn glossaria te vinden, minder omvattend in aantal en aard van de woordverklaringen dan die van Stapel. Het gaat om Bronnen tot de geschiedenis der Oostindische Compagnie in Perzië, uitgegeven door H. Dunlop (GS 72), De dagregisters van het kasteel Zeelandia, Taiwan 1629-1662, uitgegeven door J.L. Blussé, M.E. van Opstall en Ts'ao Yung-Ho (GS 195, 229, 233 en 241) en Memories van overgave van gouverneurs van Ambon in de 17e en 18e eeuw, bewerkt door G.J. Knaap (Kleine Serie 62). Deze woordenlijsten zijn ook in dit VOC-glossarium opgenomen.
Ten slotte is van nog twee uitgaven, De Nederlanders in Kerala 1663-1701. De memories en instructies betreffende het commandement Malabar van de Verenigde Oostindische Compagnie, bewerkt door H.K. s'Jacob (KS 43) en Generale missiven van Gouverneurs-generaal en Raden aan Heren XVII der Verenigde Oostindische Compagnie, bewerkt door W.Ph. Coolhaas en J. van Goor (GS 104, 112, 125, 134, 150, 159, 164, 193, 205 en 232) de annotatie doorgenomen om daaruit de woordverklaringen te lichten en aan dit VOC-glossarium toe te voegen.

Het VOC-glossarium is dus een bijeenvoeging van al eerder gepubliceerde woordverklaringen. Er zijn geen nieuwe verklaringen in te vinden. Evenmin zijn de verklaringen uitputtend. De systematiek erachter is niet inhoudelijk. Het gevolg is een zekere onevenwichtigheid: de verklaringen van Stapel zijn uitgebreider dan van de andere bewerkers, de nadruk op termen uit de gebieden Malabar, Kerala, Ambon, Perzië en Taiwan is misschien wat sterker, de nadruk op de zeventiende eeuw is groter dan op de achttiende, sommige verklaringen dragen er de sporen van dat zij dienden om een term in het verband van een specifieke tekst uit te duiden. Niettemin is het een omvangrijke verzameling van algemene verklaringen van termen die betrekking hebben op veel aspecten van de VOC en op alle gebieden waarin zij handelde. Het kan dienen als hulpmiddel voor iedereen die werkt met bronnen van de VOC.

Nog enkele korte opmerkingen:

• De literatuurverwijzingen zijn naar auteurs of bewerkers van titels die in een aparte lijst ondergebracht zijn.
  
• Achter het hoofdwoord is steeds een korte vermelding te vinden van de publicatie en het deel waaruit het afkomstig is. De glossaria van Stapel zijn de ruggengraat. De andere bronnen zijn niet vermeld als vindplaats in het geval zij niets toevoegden aan de verklaring van Stapel. Waar dat wel het geval was of als een term in meerdere delen van de Beschryvinge voorkwam met afwijkende verklaring zijn de verklaringen samengevoegd met aanduiding van de verschillende vindplaatsen. Waar betekenisverschil was zijn de verklaringen gescheiden gehouden.
  
• Er is naar gestreefd in de elementen van de verklaring de volgorde verklaring- etymologie-literatuurverwijzing aan te houden.
  
• Een geografische aanduiding tussen ronde haken achter de woordverklaring duidt aan dat het woord bij een beschrijving van die geografische plaats aangetroffen is. De taal van herkomst wordt zonder haken vermeld.
  
• Stapel gebruikte geregeld 'thans' of 'tegenwoordig' in zijn verklaringen. De Beschryvinge is tussen 1927 en 1954 verschenen, en dit moet gelezen worden als behorend bij dat tijdvak.
  
• Termen waarvan de verklaring was dat er geen verklaring voor gevonden was zijn niet opgenomen.
  
• Bij het zoeken naar een term moet gedacht worden aan verschillen in schrijfwijze:
  a - ae - aa - i - o
  c - k - s
  ch - g - k - ts - tsj
  dj - g - j - s
  e - a - i
  f - ph - v
  g - ch - dj - k
  i - a - y
  j - dj
  k - c - q
  n - ng
  o - a - u
  oe - o - ou - u
  ph - f
  q - k
  r - rr (in het algemeen letterverdubbeling)
  s - c - sj - ts - tsj - z
  ts - ch - s - tsj
  tsj - ch - s - ts
  u - o - oe - ou
  v - f - ph
  z - c - s
  
• De accenttekens die in Nederlanders in Kerala gebruikt werden bij transcriptie uit het Malayalam (a-macron, e-macron, i-macron, o-macron, u-macron en e-breve), zijn in deze internetpublicatie (vanwege technische beperkingen) vervangen door de gewone klinkers uit het Nederlandse alfabet. In de PDF-versie van het VOC-glossarium zijn de accenttekens wel toegepast.

Marc Kooijmans

Judith Schooneveld-Oosterling