© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Liesbeth Geevers, Anna van Oostenrijk, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/AnnavanOostenrijk [13/01/2014]
ANNA van OOSTENRIJK, ook bekend als Anna van Habsburg (geb. Cigales, Spanje, 2-11-1549 – gest. Badajoz, Spanje, 26-10-1580), door haar huwelijk koningin van Spanje. Dochter van Maximiliaan van Oostenrijk (1527-1576), vanaf 1564 keizer Maximiliaan II van het Heilige Roomse Rijk, en Maria van Spanje (1528-1603). Anna van Oostenrijk trouwde in mei 1570 met Filips II (1527-1598), koning van Spanje. Uit dit huwelijk werden 4 zoons en 1 dochter geboren.
Anna was het oudste kind van Maximiliaan van Oostenrijk en diens volle nicht, ‘infanta’ Maria van Spanje – hun vaders, Karel V en Ferdinand I, waren broers. Na haar werden nog vijftien kinderen geboren, van wie er zes jong stierven. Haar ouders namen van 1548 tot 1551 de regering over de Iberische koninkrijken waar; daarna woonde het keizerlijke gezin afwisselend in Wenen en Praag. Anna geldt als het favoriete kind van keizer Maximiliaan. Het verhaal gaat dat hij graag gokspelletjes met haar speelde en zelfs eens een bijeenkomst van de Staten van Hongarije uitstelde omdat Anna ziek was. Zij kreeg een orthodox katholieke opvoeding, ook al stond haar vader sympathiek tegenover het lutheranisme. Haar talrijke broers, onder wie de latere keizers Rudolf II en Mathias en aartshertog Albert van de Zuidelijke Nederlanden, werden gedeeltelijk opgevoed aan het Spaans-Habsburgse hof.
Als oudste dochter van de Oostenrijkse Habsburgdynastie was Anna een begerenswaardige partij op de huwelijksmarkt van de Europese vorstenhuizen. Haar ouders dachten aan een Spaans huwelijk om daarmee de banden tussen de Oostenrijkse en Spaanse Habsburgers verder aan te halen. In eerste instantie hadden zij haar volle neef don Carlos op het oog, de enige zoon van Filips II. Deze plannen werden in 1568 ruw verstoord toen Filips zich gedwongen zag zijn zoon op te sluiten vanwege zijn grillige gedrag en Carlos kort daarop stierf. De Spaanse huwelijksplannen kregen echter een nieuwe impuls toen Filips’ derde echtgenote, Elisabeth van Valois, eveneens overleed en Filips – een veertigjarige weduwnaar met twee jonge dochtertjes – op zoek was naar een echtgenote. In februari 1569 werd Anna’s verloving met haar oom Filips II bekendgemaakt en in mei 1570 volgde het huwelijk per procuratie.
Anna van Oostenrijk reisde in het najaar van 1570 in gezelschap van haar broers Albert en Wenceslaus naar Spanje. Ze reisden via de Nederlanden, waar Anna werd aangeklampt door vrienden en verwanten van Floris Montigny, de jongere broer van de in 1568 door Alva terechtgestelde graaf van Horne. Montigny zat al sinds 1567 gevangen in Spanje. Nu de koning een nieuw huwelijk was aangegaan, durfden Montigny’s familieleden en vrienden te hopen op clementie. Zij kregen van de toekomstige vorstin de belofte dat zij haar uiterste best zou doen om de ongelukkige Montigny vrij te krijgen. In 1790 werd een dramatische kopergravure gemaakt van een (ongetwijfeld denkbeeldige) scène waarin de echtgenote en de moeder van Montigny de aanstaande koningin (die in deze afbeelding wel wat weg heeft van haar zeventiende-eeuwse naamgenote koningin Anna van Frankrijk!) op hun knieën smeken om voorspraak voor Floris. Anna arriveerde op 3 oktober op Spaanse bodem, maar voor zij de koning had kunnen bereiken, was Floris in het geheim ter dood gebracht – op 16 oktober 1570. De historicus Johan Brouwer meent dat Filips hem in allerijl had laten executeren; als Anna hem direct na hun eerste ontmoeting gevraagd had Montigny’s leven te sparen, had de vorst dat moeilijk kunnen weigeren.
Zoals Anna haar vaders meest geliefde kind was, zo werd zij Filips’ meest beminde echtgenote. Volgens berichten van diplomaten was de koning direct verliefd op zijn jonge bruid. Filips was een consciëntieus vorst en onderhield zijn relatie met Anna door tweemaal per week briefjes te schrijven. Het was Filips’ vierde huwelijk, maar de koning had nog steeds geen mannelijke erfgenaam. Anna vervulde haar plichten in dat opzicht feilloos. Niet alleen was zij een goede stiefmoeder voor Filips’ dochtertjes Isabel Clara Eugenia en Catalina Micaela, ook schonk zij het leven aan vijf kinderen. In 1571 werd de langverwachte troonopvolger geboren, Fernando (1571-1578), gevolgd door Carlos Lorenzo (1573-1575), Diego Félix (1575-1582), Felipe (1578-1621) en María (1580-1583). Alleen Felipe overleefde zijn kinderjaren en zou zijn vader als koning van Spanje opvolgen.
In 1580 viel Anna ten prooi aan de griepepidemie die over Spanje raasde en overleed, zes maanden zwanger, een week voor haar 31e verjaardag. Als enige van de vier echtgenotes van Filips II ligt zij begraven in de koninklijke grafkelder in het Escorial.
Naslagwerken
Chalmot; Kok; Verwoert.
Literatuur
- J. Brouwer, Montigny, afgezant der Nederlanden bij Philips II (Amsterdam z.j. [1941]).
- R. Rodríguez Raso, Maximiliano de Austria, gobernador de Carlos V en España: cartas al emperador (Madrid 1963).
- Fernando González-Doria, Las reinas de España (Madrid 1986).
- A.W. Lovett, Early Habsburg Spain, 1517-1598 (Oxford 1986).
- John Lynch, Spain 1516-1598. From nation state to world empire (Oxford 1991).
- Geoffrey Parker, Philip II (Chicago/La Salle 1996).
- Henry Kamen, Philip of Spain (New Haven/Londen 1997).
- Manuel Ríos Mazcarelle, Reinas de España. Casa de Austria (Madrid 1998).
- L. Cabrera de Córdoba, Historia de Felipe II, rey de España, J. Martínez Millán en C.J. de Carlos Morales ed. (Madrid 1998).
- Paula Sutter Fichtner, The emperor Maximilian II (New Haven 2001).
- Pedro Gargantilla, Enfermedades de los reyes de España. Los Austrias. De la locura de Juana a la impotencia de Carlos II el Hechizado (Madrid 2005).
Illustraties
- Portret van Anna van Oostenrijk door Alonso Sánchez Coello, ca. 1570/71 (Madrid, Museo Lázaro Galdiano).
- Kopergravure, anoniem, 1790.
Auteur: Liesbeth Geevers
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.