© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marielle Scherer, Basenau, Annie Maria Margaretha, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Anneke Basenau [21/07/2017]
BASENAU, Annie Maria Margaretha (geb. Amsterdam 15-3-1910 – gest. Laren 19-8-1990), kinderboekenschrijfster. Dochter van Jacob Friedrich Basenau (1865-1930), medicus en bacterioloog, en Leonora Susanne Goemans (1876-1967), schrijfster en vertaalster. Anneke Basenau trouwde op 18-9-1934 in Huizen (Noord-Holland) met Michael Rutgers van der Loeff (1905-1982), fysicus. Uit dit huwelijk werden 5 kinderen geboren, van wie 2 zoons en 2 dochters de volwassen leeftijd bereikten.
Anneke Basenau groeide op aan de Amsterdamse Keizersgracht in een beschermd bourgeois milieu, samen met een oudere halfzus en twee jongere broers. Haar Duitse vader – die eerder getrouwd was geweest – was als dienstplichtig militair naar Nederland gevlucht om een opgelegde tuchthuisstraf wegens belediging van een officier te ontlopen. Hij was privaatdocent gezondheidsleer in Leiden en had ook een hygiënisch-bacteriologisch laboratorium aan huis. De moeder van Anneke, die voor haar huwelijk in Zweden een opleiding heilgymnastiek had gevolgd, combineerde haar taken als huisvrouw met schrijven en vertaalwerk (uit het Zweeds, Noors en Deens). Anneke is vernoemd naar haar Zweedse peettante Anna Alsing, maar werd bij de burgerlijke stand – al dan niet per ongeluk – ingeschreven als ‘Annie’ Maria Margaretha. Later, bij officiële gelegenheden, gaf ze echter altijd ‘Anna’ als eerste naam op. Haar jeugd en tienerjaren waren onbezorgd, zij het dat er spanningen waren in het huwelijk van haar ouders. Dit verklaart wellicht waarom zij al op zeventienjarige leeftijd een maagzweer had. De zomermaanden bracht het gezin door in Huizen, in hun buitenhuis Pax, dat haar vader zelf had gebouwd.In haar jonge jaren werd Anneke in haar creativiteit gestimuleerd door haar moeder, die veel aandacht besteedde aan kunstzinnige vorming. Ook kreeg zij van haar moeder de belangstelling voor Scandinavië mee. Na de lagere school ging zij naar het Barlaeus Gymnasium, waar zij zich na een moeizame start ontpopte als een goede leerling. In 1929 ging zij klassieke talen studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Een jaar later verloofde zij zich met Michael (Miek) Rutgers van der Loeff, zoon van bevriende buren in Huizen. Kort na de verloving sloeg de crisis in huize Basenau toe: haar vader maakte een einde aan zijn leven omdat hij door de beurscrash zijn hele kapitaal was kwijtgeraakt.Werk en gezinNa haar vaders dood brak de twintigjarige Anneke Basenau haar studie af en ging als privélerares en vertaalster van Scandinavische literatuur in haar eigen onderhoud voorzien. De eerste jaren werkten moeder en dochter samen aan vertalingen en regelmatig publiceerden zij onder één naam. In 1934 trouwden Anneke en Miek, die op dat moment werkzaam was als wetenschappelijk assistent bij de Universiteit van Amsterdam. Ze woonden in de Palamedesstraat, maar toen Miek in 1936 een aanstelling kreeg bij het Gemeentelijk Electriciteits Bedrijf van Amsterdam, verhuisden ze naar de Vossiusstraat. Zij kregen vijf kinderen, van wie één dood werd geboren.An Rutgers van der Loeff publiceerde in 1935 haar eerste verhalen. In deze periode was schrijven voor haar nog geen serieuze aangelegenheid. ‘Ik vond het uiteraard wel leuk om te doen, maar het was toch een soort spel’ (Linders, Rutgers van der Loeff, 57). In augustus 1945 ging ze voor drie maanden naar Zweden om daar inspiratie op te doen voor een reisboek. Uitgeverij Ploegsma had ingestemd met het plan en haar echtgenoot zorgde voor het gezin. Terug in Nederland schreef zij het geromantiseerde reisverhaal Zweden, droom en werkelijkheid. Het boek, in 1948 gepubliceerd, kreeg vanwege de gekozen literaire vorm wisselende kritieken.Ook voor haar volgende boek deed An Rutgers van der Loeff grondig vooronderzoek. Zij verdiepte zich in de geschiedenis van de Amerikaanse kolonisten en met name in het verhaal van de zeven kinderen Sager die midden negentiende eeuw zelfstandig het ‘wilde westen’ hadden doorkruist. Dit resulteerde in De kinderkaravaan (1949), een jeugdboek over de belevenissen van de kinderen Sager. Ditmaal waren de recensenten lovend. Het boek beleefde vele herdrukken en werd in verscheidene talen vertaald.Intensief bronnen- en literatuuronderzoek, al dan niet in combinatie met interviews en onderzoek ter plaatse, kenmerkte de werkwijze van An Rutgers van der Loeff. Zo leverden studiereizen door Duitsland, de Verenigde Staten en Zwitserland de inspiratie voor respectievelijk Mens of wolf (1951), Amerika, pioniers en hun kleinzoons (1951) en Rossy, dat krantenkind (1952), en Lawines razen (1954). Deze kinderboeken hadden allemaal groot succes, zowel in binnen- als buitenland. In de jaren vijftig raakte An Rutgers van der Loeff ook betrokken bij activiteiten ter promotie van kinderliteratuur zoals de Jeugdboekenmarkt, de Kinderboekenweek en de verkiezing van het Kinderboek van het Jaar. In het begin van de jaren zestig was zij uitgegroeid tot een gewaardeerd schrijfster én tot een autoriteit op het terrein van kinder- en jeugdliteratuur. Regelmatig werd zij uitgenodigd om over haar vak en ideeën te spreken.Verhuizing naar het GooiIn 1971 verhuisde het echtpaar Rutgers van der Loeff-Basenau van Amsterdam naar hun buitenhuis Pax in Huizen. Zo keerden ze beiden terug naar de omgeving waar ze vanaf hun kinderjaren vele vakanties en weekenden hadden doorgebracht. De plek inspireerde An Rutgers van der Loeff tot het schrijven van haar levensverhaal Mijn tuin, klein erfgoed (1977). Ook nam zij meer tijd voor hobby’s als tuinieren, fietsen, reizen en schilderen. Haar schilderijen werden enkele keren geëxposeerd, onder andere in 1982 bij het verschijnen van Met mijn tuin in de wolken, een door haar samengesteld boek over tuinliefhebbers en hun ‘tuinen op erf, balkon en schip, in bloempot, plantenbak of wat dan ook’. Kort na de presentatie van het boek overleed haar man en een paar jaar later verhuisde zij naar het Rosa Spier Huis in het Gooise Laren. An Rutgers van der Loeff overleed op 19 augustus 1990. Zij is begraven op de algemene begraafplaats Nieuw Valkeveen te Naarden.WaarderingVooral de jeugdboeken van An Rutgers van der Loeff-Basenau werden gewaardeerd vanwege de thema’s die ze erin aansneed, zoals maatschappelijke betrokkenheid, gelijkwaardigheid, recht en onrecht. Kinderen nam zij serieus en zij liet haar lezers nadenken over de keuzes in het leven. De waardering kwam ook tot uiting in de (inter)nationale prijzen die zij voor haar publicaties kreeg. Lawines razen werd in 1955 gekozen tot Kinderboek van het Jaar en kreeg – net als De kinderkaravaan – in 1988 een plaats in de Top Honderd Aller Tijden. Voor Mens of wolf? ontving zij in 1966 de ‘Österreichischer Staatspreis für Jugendliteratur’ en een jaar later de Gouden Medaille van de Italiaanse stad Verona. Tussen 1957-1975 eindigden zeven van haar titels op de ‘shortlist’ van de ‘Deutscher Jugendbuchpreis’. In eigen land betekende de Nederlandse Staatsprijs voor Kinder- en Jeugdliteratuur (1967) de definitieve erkenning van haar talent en oeuvre. Met haar benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau ontving zij in 1976 een koninklijke onderscheiding voor haar verdiensten op literair terrein. De waardering die zij in de loop der jaren voor haar werk had gekregen, werd aan het einde van haar leven nogmaals bevestigd bij het verschijnen van haar biografie, waarin zij werd gekarakteriseerd als pionier van de Nederlandse jeugdliteratuur. Boeken als De kinderkaravaan, Lawines razen en Rossy, dat krantenkind zijn klassiekers geworden en maken nog steeds deel uit van het fonds van uitgeverij Ploegsma. ArchivaliaLetterkundig Museum, Den Haag: Collectie An Rutgers van der Loeff.PublicatiesHet oeuvre van An Rutgers van der Loeff is omvangrijk: onder andere 46 jeugdboeken, achttien romans en verhalenbundels voor volwassenen en zestig vertalingen. Voor een overzicht zie Linders, An Rutgers van der Loeff, 221-231.Literatuur- L.J.M. Gosselink-van Hagen en H. Gosselink, An Rutgers van der Loeff’ (vierde druk; Den Haag 1982).
- N. Teeuwen-Opheij, ‘Staan in andermans schoenen. An Rutgers van der Loeff’, Refleks. Visies op Jeugdliteratuur (1982) nr. 1.
- J. Linders, An Rutgers van der Loeff. Een biografie (Baarn 1990). [Bevat ook een keuze uit de publicaties over de schrijfster, 237-240.]
- J. Linders, ‘Levensbericht An Rutgers van der Loeff-Basenau. Amsterdam 15 maart 1910-Laren 19 augustus 1990’, Jaarboek Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (1991) 135-139.
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 927
laatst gewijzigd: 21/07/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.