© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: E.H.P. Cordfunke, Beatrijs van Dampierre, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Beatrijs van Dampierre [13/01/2014]
BEATRIJS gravin van DAMPIERRE, ook bekend als Beatrijs van Vlaanderen (geb. 1253/1254 – gest. Den Haag 23-3-1296), door haar huwelijk gravin van Holland. Dochter van Gwijde van Dampierre graaf van Vlaanderen (1226-1305), en Machteld van Bethune en Dendermonde (gest. 1263). In 1269 trouwde Beatrijs van Dampierre met Floris V, graaf van Holland (1254-1296). Uit dit huwelijk werden ten minste 9 kinderen geboren, van wie 1 zoon en 1 dochter de volwassen leeftijd bereikten.
Beatrijs was de jongste dochter van Gwijde van Dampierre en Machteld van Bethune en Dendermonde; zij had vijf broers en twee zusters. Haar huwelijk met graaf Floris V was een uitvloeisel van een in oktober 1256 gesloten vredesverdrag tussen Holland en Vlaanderen, dat een einde moest maken aan de eeuwenoude twist tussen die landen om het bezit van Zeeland bewester Schelde. Een dynastieke verbintenis zou de naleving van het verdrag moeten verzekeren. Deze heeft echter niet het gewenste resultaat gehad: ook onder het bewind van Floris V bleef de verhouding tussen Holland en Vlaanderen gespannen. Dit leidde zelfs tweemaal tot een oorlog, in 1290 en 1295.
Banden met Engeland
Gravin Beatrijs heeft haar man steeds gesteund in diens politiek tegenover Vlaanderen, zoals vooral bleek tijdens de oorlog in 1290. De gravin ‘de hem goet was ende trouwe ende diene minde vor alle manne’ (die goed voor hem was en trouw en die zij boven alle mannen beminde) aldus tijdgenoot en kroniekschrijver Melis Stoke, trok toen met haar zesjarige zoontje Jan naar het door de Vlaamse troepen bedreigde Middelburg. Mede door deze morele steun wist de stad een beleg van enige maanden te doorstaan.
Onder Floris V werden de politieke en economische banden met Engeland opnieuw aangehaald. In de jaren 1277 en 1278 zette hij zich persoonlijk in om het handelsklimaat met Engeland langs diplomatieke weg te verbeteren. Ook andere belangen speelden een rol bij dit diplomatieke overleg: zo zag de Engelse koning Edward I in de graaf een potentiële bondgenoot op het vasteland voor een tegen Frankrijk gerichte coalitie. Vlaanderen, dat politiek sterk onder Franse invloed stond, was immers een weinig betrouwbare bondgenoot. Omgekeerd hoopte Floris de steun van de Engelse koning te krijgen voor zijn aanspraken op Zeeland bewester Schelde, de nog steeds onopgeloste kwestie tussen Holland en Vlaanderen.
Wederzijdse huwelijken tussen de kinderen moesten dit nieuwe bondgenootschap bezegelen. In de jaren 1281, 1284 en 1285 sloot Floris V verdragen met de Engelse koning waarin huwelijken tussen hun kinderen werden geregeld. Het huwelijk van dochter Margaretha met de Engelse prins Alfons ging niet door omdat de laatste in 1284 overleed. In datzelfde jaar kreeg Beatrijs opnieuw een kind, Jan. Floris haastte zich een nieuw verdrag te sluiten met Engeland, waarbij een huwelijk werd geregeld voor deze pasgeboren zoon met Elisabeth, de dochter van Edward I. Deel van de huwelijksovereenkomst was de bepaling dat Jan vanaf zijn zevende zou worden opgevoed aan het Engelse hof. Overeenkomstig deze bepaling nam Floris zijn zoon in 1291 mee naar Engeland.
Tijdens Floris’ verblijf in Engeland verving Beatrijs haar man. Uit oorkonden blijkt dat zij tijdens zijn vaak langdurige afwezigheid aan het hoofd stond van een regentschapsraad. In 1281 had de graaf haar ook al aangewezen als voogdes van zijn kinderen in het geval hij voortijdig zou komen te overlijden. Deze bepaling werd op 19 juni 1282 bevestigd door de roomskoning.
Het laatste levensjaar
Het laatste levensjaar van gravin Beatrijs zal niet gemakkelijk zijn geweest: een nieuwe oorlog met Vlaanderen en de dood van haar dochter Margaretha moeten haar sterk hebben geraakt. Zelf overleed zij op Goede Vrijdag 1296 in het grafelijk verblijf in Den Haag. Na haar overlijden werd zij bijgezet in de abdij van Rijnsburg. Haar man overleefde haar maar enkele maanden; hij werd op 27 juni 1296 vermoord.
Gravin Beatrijs wordt door Melis Stoke, die haar persoonlijk heeft gekend, gevoelig beschreven. Enige jaren na haar dood tekende hij in zijn rijmkroniek op: 'Noch prijst men op den dach van heden/ De horen spreken van haren levene,/ Hoe lieflike si de beghevene/ Ende al de lieden plach ontfaen.' (Nog prijst men op de dag van heden/ die horen spreken van haar leven,/ hoe lieflijk zij de verworpenen/ en ieder ander placht te ontvangen).
Naslagwerken
Cordfunke, NNBW.
Literatuur en bronnenuitgaven
- De oorkonden en de kanselarij van de graven van Holland tot 1299, J.H.G. Kruisheer ed. 1 (Den Haag/Haarlem 1971) 9-10.
- Melis Stoke, Rijmkroniek, W.G. Brill ed. (Utrecht 1885, herdruk 1983), boek 4, vs. 645-654, 1130-1149.
- E.H.P. Cordfunke, ‘Familierelaties en dynastieke belangen’, in: D.E.H. de Boer, E.H.P. Cordfunke en H. Sarfatij ed., Wi Florens …: de Hollandse graaf Floris V in de samenleving van de dertiende eeuw (Utrecht 1996) 20-37.
Illustratie
Zegel van Beatrijs van Dampierre, 1291. Uit: Corpus Sigillorum Neerlandicorum. De Nederlandsche zegels tot 1300, 2 delen (Den Haag 1937-1940) 535.
Auteur: E.H.P. Cordfunke
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 17
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.