Beeren, Elisabeth Maria van (1902-1967)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Hilde Brand, Beeren, Elisabeth Maria van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Beeren [22/05/2017] 

BEEREN, Elisabeth Maria van (geb. Amsterdam 12-2-1902 – gest. Amsterdam 16-7-1967), uitbaatster van Café ’t Mandje aan de Zeedijk. Dochter van Johannes Hendrik van Beeren (1875-1960), stratenmaker, en Maria Johanna Brants (1879-1932), logementhoudster en koopvrouw. Elisabeth van Beeren bleef ongehuwd.

Elisabeth Maria (Bet) van Beeren werd geboren als derde kind en eerste dochter in een groot Amsterdams gezin. Ze had dertien broers en zussen, van wie er twee op jonge leeftijd overleden. Het gezin woonde in de Amsterdamse Jordaan. Haar vader werkte als stratenmaker bij de gemeente, haar moeder hield aanvankelijk een logement, maar ging later ‘met de kar’ langs de huizen om radijs of vis te verkopen. Het gezin verhuisde een paar keer, maar bleef altijd in de Jordaan wonen. Het verhaal wil dat Bet als klein kind in het logement van haar moeder flesjes moest vullen met bier vanuit een vat en daarvoor een slang moest volzuigen. Zo zou ze al op jonge leeftijd aan alcohol gewend zijn geraakt.

Na de lagere school ging Bet in een blikfabriek werken, waar ze al snel voorvrouw werd. Ook handelde ze in vis; op de Zeedijk was ze daarom bekend als ‘Betje Bokkum’. In de fabriek verloor ze twee vingertoppen. Na een ruzie met haar baas zegde ze de fabriek vaarwel en ging werken in het café van haar (stief)oom Toon op de Zeedijk. In 1927 nam de 25-jarige Bet het café – toen nog Amstelstroom geheten – van haar oom over. Ze leende hiervoor geld van de Oranjeboombrouwerij, een bedrijf dat ze altijd trouw is gebleven. Bet noemde het café ‘In ’t Mandje’ omdat haar moeder elke dag eten kwam brengen in een mandje. Het café hing vol met foto’s van leden van het koningshuis, want Bet was oranjegezind. Aan het plafond hingen (afgeknipte) dassen van bezoekers.

Bet van Beeren is bekend geworden omdat homoseksuele mannen en vrouwen in haar etablissement voor hun geaardheid konden uitkomen. Zoenen was verboden in ’t Mandje, maar op koninginnedag mochten mannen met mannen dansen en vrouwen met vrouwen. Bet zelf kwam openlijk uit voor haar homoseksualiteit. Ze was een opvallende verschijning: regelmatig reed ze op de motor door de straat, soms met een nieuwe verovering achterop. Vanwege haar overvloedig drankgebruik en lesbisch-promiscue levenswandel werd ze ook wel bekritiseerd, onder anderen door Majoor Bosshardt van het Leger des Heils, die regelmatig in ’t Mandje kwam om de Strijdkreet te verkopen. Dit stond de vriendschap niet in de weg: toen Bets gezondheid afnam en ze meer en meer alleen kwam te staan, was Majoor Bosshardt haar vertrouwelinge.

Op 16 juli 1967 overleed Bet van Beeren aan leverfalen, 65 jaar oud. Zij werd opgebaard op het biljart in het café en op 20 juli 1967 begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam. Haar jongere zus Greet zette de zaak nog vijftien jaar voort. Vanwege de toenemende heroïnehandel op de Zeedijk moest ’t Mandje in 1982 zijn deuren sluiten. Het café met zijn markante interieur bleef zeventien jaar onaangetast bewaard. In 1998 werd een replica van ’t Mandje met enkele originele objecten uit het café onderdeel van het Amsterdams Historisch Museum (nu Amsterdam Museum). Datzelfde jaar ging het café aan de Zeedijk tijdens de Gay Games één week open voor publiek.

In 2008 werd ’t Mandje als het 39ste venster opgenomen in de Canon van Amsterdam. Vlak voor haar overlijden in 2007 verkocht Greet het café aan haar nicht Diana van Laar, die het op 29 april 2008 heropende. ’t Mandje werd een historisch monument en na een ingrijpende renovatie op nagenoeg dezelfde wijze ingericht en aangekleed als voorheen, compleet met foto’s van Bet van Beeren en de dassen aan het plafond.

Archivalia

Stadsarchief Amsterdam: toegang 30344, Archief Café t Mandje.

• Tibbe Bosch, Bet van Beeren, koningin van de Zeedijk (Amsterdam 1977).
• Jan Rogier en Pieter Conijn red., Drie vrouwen (Amsterdam 1979).
• Gert Hekma, ‘De heropstanding van Bet van Beeren’, Zij aan Zij 17 (2008) nr. 5.
• Karin Lakeman, ‘Bet van Beeren: bijna mythische kroegbazin’, Ons Amsterdam 60 (2008) 4-8.
• Interview met Greet van Beeren (1998), Amsterdam Museum.
• Café ’t Mandje heeft een eigen website.
• Gert Hekma, ‘Een sterke pot achter de tap. Bet van Beeren en ’t Mandje’, Tijdschrift voor Biografie 4 (2015) nr. 3, 32-37 [verschenen na publicatie van dit lemma].

laatst gewijzigd: 22/05/2017

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.