Besselman, Catharina (1678-ca. 1702)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Lilian de Bruijn, Yvonne Prins, Besselman, Catharina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Besselmans [13/01/2014] 

BESSELMAN, Catharina (ged. Tonkin 1-4-1678 – gest. Batavia? ca. 1702), vrouw van veelbesproken gedrag in de Oost. Dochter van Johannes Besselman (1642-1684), koopman, en Christina Porcelius (1651-?). Catharina Besselman trouwde (1) met Dirk Hurdt (gest. 1698), vaandrager te Batavia; (2) in 1699 in Batavia? met Johannes Kiezenga (1666-1719), predikant. Huwelijk (1) bleef waarschijnlijk kinderloos; uit (2) werden ten minste 2 zoons geboren.

Catharina Besselman werd geboren in Tonkin, het huidige Noord-Vietnam. Voorzover bekend was zij het enige kind van Johannes Besselman en Christina Porcelius. Haar vader, afkomstig van ‘de pas Baguale in Amboina’, was koopman, opperhoofd van Tonkin (1677-1679), winkelier in Batavia (1680-1681) en kassier van het Kasteel van Batavia (1681-1684). Hij overleed op een reis naar Japan en werd in 1684 op Decima begraven. Catharina’s moeder was geboren in Ommere, Gelderland, en de dochter van een predikant.

Catharina Besselman was een opvallende verschijning in het Batavia van de zeventiende eeuw. Zij behoorde tot de invloedrijke families van de stad, maar negeerde de in die kringen heersende etiquette. Ze had een opgewekt karakter en was vaak het middelpunt op feesten en partijen. Op de bezoekdagen ‘van alle juffers van fatsoen’ werd er veel over haar geroddeld, vooral over haar liefdesaffaires. Voordat zij met Dirk Hurdt in het huwelijk trad, was zij al eens verloofd geweest. Deze minnaar zou ze met veel geld hebben afgekocht om van haar trouwbelofte af te komen, wat uitermate verwerpelijk werd geacht (Van de Wall, 165). Na de dood van Hurdt in 1698 bleef Catharina Besselman achter als jonge, gefortuneerde weduwe, maar na twee weken verloofde zij zich voor de derde keer. In de Bataviase gemeenschap werd er schande van gesproken, wat nog erger werd toen ze haar verloofde binnen korte tijd weer aan de kant schoof ten gunste van de volgende. Haar vierde verloofde, Johannes Kiezenga, was predikant en werd haar tweede echtgenoot. Kiezenga had in Franeker gestudeerd, was als predikant uitgezonden naar de Oost en op 16 april 1696 op Java aangekomen.

In de Indische gemeenschap werd de verloving tussen Catharina Besselman en Johannes Kiezenga slecht ontvangen. De levenswandel van Catharina was de kerkenraad al langer een doorn in het oog en Theodorus Zas, de nestor van de predikanten in Batavia, zag in haar gedrag aanleiding om haar te verzoeken weg te blijven van het avondmaal. Toen Kiezenga dit hoorde werd hij woedend. Hij schold zijn collega’s in het openbaar uit als was hij ‘van satan bezeten’ en weigerde vervolgens zijn excuses aan te bieden. De kerkenraad legde de zaak voor aan gouverneur-generaal Willem van Outshoorn. Deze besloot dat Kiezenga met de eerste de beste retourvloot terug moest naar het vaderland. Dat dit niet door ging was te danken aan de invloedrijke relaties van zijn vrouw. Uit het tweede huwelijk van Catharina Besselman werden twee zoons geboren – Joannes en Eliazar – die in de Hollandse kerk in Batavia werden gedoopt, respectievelijk op 9 mei 1700 en op 4 augustus 1701. Waarschijnlijk zijn beide zoons jong overleden. Catharina Besselman stierf omstreeks 1702, op 24-jarige leeftijd, in Batavia.