© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Heleen Zorgdrager, Biezeveld, Kunegonda Elizabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Biezeveld [14/10/2018]
BIEZEVELD, Kunegonda Elizabeth (geb. Den Haag 13-4-1948 – gest. Hilversum 7-9-2008), predikante, hoogleraar vrouwenstudies theologie. Dochter van Jan Cornelis Biezeveld (1911-1989), notaris, en Anna Petronella Le Poole (1915-1949). Kune Biezeveld trouwde op 24-8-1984 in Doesburg met Reinier Frans Jacob Beltman (geb. 1945), predikant. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Kunegonda (Kune) Biezeveld groeide met
haar een jaar oudere broer op in een Haags notarisgezin. De moeder was
hervormd, de vader was van huis uit niet kerkelijk. Kunes moeder stierf toen ze
negen maanden oud was en de bevriende weduwe Jannie van Empel-van Pienbroek nam
de zorg voor de kinderen op zich. Dit veranderde in 1953, toen Kunes vader hertrouwde
met Margaretha Beatrix Uffelie, die voortaan als een moeder voor de kinderen zou
zorgen. In datzelfde jaar hertrouwde Van Empel-van Pienbroek met de theoloog Kornelis
Heiko Miskotte. Kune bleef altijd contact met haar houden en kwam zodoende al als
jong meisje bij Miskotte thuis.
Studie theologie
Kune bezocht het gymnasium op het eerste Vrijzinnig Christelijk Lyceum (VCL) in Den Haag en nam deel aan de zomer- en skikampen van de Nederlandse Christen Studenten Vereniging (NCSV). Na haar eindexamen volgde ze de studie godgeleerdheid in Leiden. Aan het begin van haar theologiestudie kreeg ze van Miskotte zijn Bijbels ABC met een persoonlijke opdracht voorin geschreven. In Leiden werd Kune geïnspireerd door colleges van de dogmaticus Hendrikus Berkhof. Ze was student-assistent bij de kerkhistoricus Guillaume H.M. Posthumus Meyes en bij de kerkelijke hoogleraar A. (Albert) J. Rasker – laatstgenoemde assisteerde ze bij zijn boek De Nederlandse Hervormde Kerk vanaf 1795 (1974). Ze sloot haar studie in 1973 respectievelijk 1975 af met het staats- en kerkelijk examen.
In 1976 werd Kune Biezeveld als hervormd predikant beroepen in Zandvoort en in 1978 in Voorthuizen. Ze trouwde in 1984 met de zendingspredikant en oud-studiegenoot Reinier Beltman – hij was gescheiden, had drie jonge kinderen en was na terugkeer uit Indonesië al twee jaar werkzaam als predikant van de Hervormde Gemeente te Zevenaar. Na haar huwelijk zegde Biezeveld haar baan op om voor de kinderen te zorgen. Toen de kinderen groter waren, ging ze werken als ziekenhuispredikant in het ziekenhuis Gooi-Noord in Blaricum (1991-1996). Voor de IKON verzorgde ze radiomeditaties. Ze maakte kennis met de feministische theologie en was geprikkeld door Mary Daly’s radicale kritiek op het beeld van God als Vader. Haar fascinatie voor dogmatiek en haar engagement met feministische theologie brachten haar terug naar de wetenschap: ze begon aan een promotieonderzoek en promoveerde in 1996 in Leiden op Spreken over God als Vader. Hoe kan het anders? Promotor was Bram van de Beek. Haar aanpak was verbindend en dialogisch, zoals ze van Berkhof geleerd had. Ze ging in het proefschrift het gesprek aan met F.O. van Gennep over zijn boek De terugkeer van de verloren Vader (1989) en met Mary Daly, die radicale eliminatie van de Vader-God bepleitte. Genuanceerd zocht Kune Biezeveld een derde weg. Ze verkende nieuwe metaforen zoals God als ‘moeder’ en de wereld als ‘lichaam van God’ om het patriarchale beeld van God te corrigeren en te verruimen.
Hoogleraar
In 1996, kort na haar promotie, werd Kune Biezeveld door de synode van de Nederlandse Hervormde Kerk benoemd tot universitair docent systematische theologie in Leiden. Zij was de eerste vrouw met een vaste aanstelling aan de kerkelijke opleiding die onder auspiciën stond van het Hervormd Theologische Wetenschappelijk Instituut (HTWI). In 2001 volgde haar benoeming tot persoonlijk hoogleraar Vrouwenstudies Theologie. Ze sprak haar oratie De splinter en het beeld. Het beeldverbod in klassieke en feministische theologie uit op 21 mei 2002 in een volle aula van de Leidse universiteit. Vanuit haar academische positie vervulde Kune Biezeveld diverse bestuurlijke functies. Zo was ze voorzitter van de Interuniversitaire Werkgroep Feminisme en Theologie (IWFT) en van de Stichting Catharina Halkes Fonds, en bestuurslid van het HTWI, de Dr.K.H. Miskotte Stichting, het Leiden Institute for the Study of Religions (LISOR) en de Nederlandse Onderzoeksschool voor Theologie en Religiewetenschappen (NOSTER). Ze stimuleerde vrouwelijke theologiestudenten, publiceerde artikelen en hield lezingen in binnen- en buitenland. Inspirerende netwerken waren voor haar de European Society of Women in Theological Research (ESWTR) en de American Academy of Religion (AAR).
Kune Biezeveld ging op zoek naar een taal voor God die aansloot bij alledaagse ervaringen van vrouwen en wilde tegelijk vasthouden aan de unieke boodschap van de Bijbel. Het bracht haar bij fundamentele vragen over het beeld dat we hebben van de bijbelse boodschap. Ze ging de discussie aan met het werk van protestantse theologen als Miskotte en Karl Barth, die in haar ogen een ‘contrastdenken’ hadden voortgebracht dat schadelijk was voor vrouwen. Natuur en genade, woord en beeld waren te sterk tegenover elkaar gezet. Ze zocht naar nieuwe toegangen tot thema’s als monotheïsme, het beeldverbod, ‘heidendom’ en natuur. Om beslagen ten ijs te komen, verruimde ze na haar promotieonderzoek haar blikveld naar de nieuwste Bijbelwetenschap en vergelijkend godsdiensthistorisch onderzoek. Ze ontdekte hoe de religie van het oude Israël óók ruimte gaf aan gewone, alledaagse ervaringen als eten en drinken, seksualiteit, het baren en voeden van kinderen, en een positieve beleving van natuur en vruchtbaarheid. Een belangrijk argument voor andere beeldvorming vond ze in archeologische vondsten van oud-Israëlitische inscripties over de godin Asjera (Kirbet el-Qôm, 1967; Kuntillet ‘Ajrud, 1975-76): een voorstelling van God als vrouw, of van een vrouwelijke partner van de hoofdgod JHWH. Ze verwerkte dit in haar project van een ruimere verbeelding van God en vatte het plan op om een boek te schrijven over die oude voorstellingen van God.
In 2007 werd Kune Biezeveld ziek. De diagnose was alvleesklierkanker. Na een operatie begon ze, aangespoord door vrienden en collega’s, te schrijven aan haar boek, vrijuit haar eigen ideeën verwoordend én onder tijdsdruk. Het laatste hoofdstuk heeft ze alleen in klad kunnen schrijven. Haar vriend Gerrit de Kruijf schreef het af. Het boek Als scherven spreken. Over God in het leven van alledag verscheen postuum in 2008 en kreeg een warm onthaal op theologische studiedagen en in kerkelijke gesprekskringen. Kune Biezeveld stierf op 7 september 2008 in de leeftijd van zestig jaar, thuis in Hilversum.
Reputatie
Kune Biezeveld paarde een bescheiden opstelling aan een gedreven vasthoudendheid, academische consciëntie, wijsheid in de communicatie en het durven staan voor een eigen positie. Het maakte haar geliefd onder Leidse collega’s en studenten en onder collega-feministische theologen. Als eerste protestantse hoogleraar vrouwenstudies theologie heeft ze vragen over God, vrouwen en het alledaagse leven op de kaart gezet en tot in de Bijbelse bronnen doordacht. Daarmee verrichtte ze pionierswerk. Meer dan grootse concepten en ontwerpen reikte ze doorkijkjes en uitzichten aan – nieuwe manieren van zien, ruimer en anders. Ze deed dat met een grote gevoeligheid voor de pastorale praktijk, de tendensen van de (post)moderne cultuur, en de innovaties in de wetenschap. In het Nederlandse theologisch discours riepen de kritische vragen die Biezeveld stelde bij het ‘contrastdenken’ van theologen als Barth en Miskotte discussie op. Sommigen zagen haar als een pleitbezorgster voor ‘nieuw heidendom’, maar anderen hebben haar gezichtspunten juist opgepakt en benutten haar werk als inspiratiebron voor een feministische en ecologisch georiënteerde christelijke theologie.
Publicaties
De belangrijkste publicaties van Kune Biezeveld:
- Spreken over God als Vader. Hoe kan het anders? (Baarn 1996) [diss.].
- ‘God Language as Two-Way Traffic’, in: Kune Biezeveld, Anne Claire Mulder red, Towards a Different Transcendence. Feminist Findings on Subjectivity, Religion and Values (Bern 2001) 301-326.
- ‘Verrassende vondsten. Kuntillet ‘Ajrud en de systematische theologie’, in: M. de Haardt, F. Maas, N. Schreurs & H. Witte red., Voor het aangezicht van de Levende. Opstellen voor Wiel Logister (Averbode 2003) 135-150.
- ‘Identiteitsvorming impliceert beeldvorming’, Nederlands Theologisch Tijdschrift 60 (2006) 222-234.
- Als scherven spreken. Over God in het leven van alledag (Zoetermeer 2008) [postuum verschenen. Op pp. 134-138 een nagenoeg volledige publicatielijst van Kune Biezeveld].
Literatuur
- Monic Slingerland, ‘Naschrift. Kune Biezeveld 1948-2008’, Trouw, 17-9-2008.
- Heleen Zorgdrager, ‘De grote woorden klein maken, zo klein als het leven zelf. Over de theologie van Kune Biezeveld’, FIER (2008) november, 20-23.
- Heleen Zorgdrager, ‘Beeldenstorm en boetseerkunst. De theologie van Kune Biezeveld’, lezing op het symposium bij het afscheid van de Protestantse Theologische Universiteit van Leiden, 15-3-2012 [URL https://www.pthu.nl/Over_PThU/Organisatie/Medewerkers/h.e.zorgdrager/conference-papers/; geraadpleegd 24-11-2016].
Illustratie
Kune Biezeveld, door Reinier Beltman, ongedateerd (particuliere collectie).
Auteur: Heleen Zorgdrager
laatst gewijzigd: 14/10/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.