Bisdom van Vliet, Paulina Maria (1840-1923)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Bisdom van Vliet, Paulina Maria, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Bisdom [14/02/2018] 

BISDOM van VLIET, Paulina Maria (geb. Haastrecht 30-6-1840 – gest. Haastrecht 1-6-1923), burgemeestersvrouw, liet testamentair vastleggen dat haar woonhuis museum moest worden. Dochter van Marcellus Bisdom van Vliet (1806-1877), burgemeester, en Maria Elisabeth Knogh (1802-1871). Paulina Bisdom van Vliet trouwde op 20-8-1869 in Haastrecht met Johan Jacob le Fèvre de Montigny (1840-1881), marine-officier. Dit huwelijk bleef kinderloos.

Paulina was het enige kind van de gefortuneerde Marcellus Bisdom van Vliet en Maria Elisabeth Knogh. Al vier generaties lang leverde de familie Bisdom van Vliet burgemeesters van Haastrecht. Haar vader bekleedde het ambt zelfs meer dan vijftig jaar – van 1826 tot aan zijn dood in 1877. Haar moeder, ook afkomstig uit Haastrecht, was eerder getrouwd geweest en had nog drie kinderen uit haar eerste huwelijk: Cornelis (1826-1851), Catharina (1829-1851) en Aegidia (1833-1907) Ledeboer. Paulina groeide op aan de Hoogstraat, vlakbij het zeventiende-eeuwse pand waar haar vader zijn jeugd had doorgebracht. Haar opvoeding was in handen van een gouvernante. Als kind schreef ze gedichtjes en verhaaltjes en maakte ze tekeningen. In 1865 maakte ze met haar ouders een reis per koets naar Zwitserland en Italië.

Huwelijk

In 1869 leerde Paulina, inmiddels 29 jaar oud, de gewezen luitenant ter zee Johan Le Fèvre de Montigny kennen. Net als Paulina’s vader was hij vrijmetselaar, en het is dus goed mogelijk dat de heren elkaar kenden via de loge. Na bruilofstfeesten die twee dagen duurden, traden Paulina en Johan op 20 augustus 1869 in het huwelijk en vertrokken toen voor een huwelijksreis van enkele maanden naar Duitsland, Frankrijk en Zwitserland. Hierna vestigde het jonge paar zich in de Haagse Van der Boschstraat (nr. 12). Tussen 1874 en 1877 liet Paulina’s vader, inmiddels weduwnaar,  het familiehuis aan de Hoogstraat afbreken en op de oude funderingen een nieuw en groter huis bouwen. Hij overleed voordat het huis klaar was. Zijn schoonzoon, Paulina’s echtgenoot, werd gevraagd hem als burgemeester van Haastrecht op te volgen. Zo keerde burgemeestersdochter Paulina in januari 1878 als burgemeestersvrouw terug in haar geboortedorp Haastrecht. Met haar echtgenoot en twee dienstbodes betrok ze het nieuwe huis dat haar vader had laten bouwen.

Het huwelijk bleef kinderloos. Op 21 september 1881 stierf Johan Le Fèvre de Montigny. Met zijn dood verloor de 41-jarige Paulina Bisdom van Vliet haar sociale verplichtingen als burgemeestersvrouw en bleef alleen achter in het grote huis. Ze nam een gezelschapsdame, verzamelde recepten, nam een biljartkamer (in 1901 weer afgebroken), ontving gasten en maakte reizen door Europa. Zorgvuldig beheerde ze haar bezittingen: onder andere boerderijen, daggeldershuisjes, pakhuizen, boomgaarden, jachtrechten, obligaties. Maar vooral bouwde ze een nieuwe sociale status op door als rijke inwoner van Haastrecht financiële steun te verlenen aan zo’n beetje alle maatschappelijke en kerkelijke initiatieven die er werden genomen. Zo schonk ze een nieuw kerkgebouw aan de plaatselijke afdeling van de Nederlandse Protestantenbond (geopend in 1887) en stelde een startkapitaal beschikbaar voor het Kunst- en Sportgebouw Concordia (geopend in 1901).

Gestolde wereld

Paulina Bisdom van Vliet stierf op 1 juni 1923, enkele weken voor haar 83ste verjaardag.  In haar testament, met een lange opsomming van legaten aan goede doelen en oud-personeelsleden, liet ze ook opnemen dat er een stichting Bisdom van Vliet moest komen, met als een van de doelstellingen het in stand houden van haar huis als museum. Dit plan stamt al uit 1891, toen ze iets dergelijks in de eerste versie van haar testament liet opnemen. In 1924 opende Museum Bisdom van Vliet zijn deuren. En zo is het aan Paulina Bisdom van Vliet te danken dat we nog altijd een inkijkje kunnen nemen in een woonhuis met de oorspronkelijke inrichting: de in 1923 gestolde wereld van een gefortuneerde burgemeestersweduwe uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Het museum is open voor publiek.

In 1954 publiceerde Nico Rost enkele anekdotes over Paulina Bisdom van Vliet. Zo zou ze zich haar leven lang hebben verzet tegen de aanleg van elektriciteit in haar huis, en ook de aanleg van een spoorlijn over haar grond zou ze lange tijd hebben tegengehouden. Toen de spoorlijn er toch kwam, had ze geëist dat er voor haar een aparte ingang kwam in het buurtstation. Als ze uit rijden ging in haar oude landauer, liet ze de wieken van de molens langs de weg stilzetten om de paarden niet te doen schrikken. Haar laatste levensjaren was ze eenzaam en verbitterd, aldus Rost. Voor deze overgeleverde verhalen is in de archieven echter geen feitelijke onderbouwing te vinden.

Archivalia

• Streekarchief Midden-Holland, Gouda: Registers Burgerlijke Stand Haastrecht 1840-1923; Bevolkingsboekhouding Haastrecht, toegang 841, Bevolkingsregisters 1846–1850, 1850–1860, 1860–1870, 1880–1890, 1890–1900, en 1900–1922, inv.nrs. 20 t/m 52; Notarieel archief Bergambacht 1843–1935, toegang 743, Notaris J.P. Mahlstede, Minuutakten 1891, inv.nr. 78, akte 5735.
• Museum Paulina Bisdom van Vliet, Haastrecht: Archief van de familie Bisdom van Vliet.

Literatuur

• Carla de Jonge, Gids door het museum der Stichting Bisdom van Vliet (Haarlem 1924) [heruitg. Haastrecht 1963].
• Nico Rost, Reisdagboek uit de Krimpenerwaard (Rotterdam 1954).
• Wim Braasem, In Haastrecht staat een huis. Museum Bisdom van Vliet (Den Haag 1979).
• Hans Slooter, Een vrouw in een herenhuis. Het leven van Pauline Marie le Fèvre de Montigny Bisdom van Vliet (Gouda 1994) [scriptie].
• Jacob Cornelis Kort, Het archief van de familie Bisdom van Vliet (1190) 1717–1923 (1924) (Den Haag 1995).
• Barbara Laan, Museum Bisdom van Vliet Haastrecht (Haastrecht 2010).
• Cor van Someren, Paulina, de laatste Bisdom van Vliet (Gouda 2013).
• Yvonne van der Knaap, Paulina le Fèvre de Montigny geboren Bisdom van Vliet (1840-1923), beschermvrouwe van het Haastrechtse verenigingsleven (Stolwijk 2013) [scriptie OU].
• Marco Bakker, Waar woonde burgemeester Marcellus? (Gouda 2017).
• Arnold van Rheenen, Riëtte van Lint, Marco Bakker, Een rondleiding door het huis. Museum Paulina Bisdom van Vliet (Haastrecht 2017).
• Over het museum: zie de website.

Illustratie

Portret in pastel door Thérèse Schwartze, 1892 (coll. Museum Paulina Bisdom van Vliet / foto Stichting Bisdom van Vliet 2017).

Auteur: Redactie (met dank aan Marco Bakker)