© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Janneke van der Veer, Faber, Sjoerdtje, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Faber [19/02/2018]
FABER, Sjoerdtje (geb. Warga 6-5-1915 – gest. Oldeboorn 29-10-1998), langeafstandsschaatsster. Dochter van Douwe Faber (1884-1960), kruidenier, en Klaaske de Jong (1881-1958). Sjoerdtje Faber trouwde op 24-10-1951 in Warga, Idaarderadeel, met Teunis Venema (1915-2001), veehouder. Uit dit huwelijk werden 2 dochters en 1 zoon geboren.
Sjoerdtje Faber groeide samen met haar anderhalf jaar oudere zus Hieke op in het Friese dorpje Warga, waar
hun ouders een kruidenierszaak hadden. Op jonge leeftijd begon ze al te schaatsen.
Ze had regelmatig succes bij hardrijderijen op de kortebaan. In december 1925 werd
ze bijvoorbeeld tweede in de categorie ‘meisjes 10 en 11 jaar’. Het liefst maakte
ze echter lange tochten. Zo ontwikkelde ze zich tot langeafstandsschaatsster.
Naast schaatsen deed ze aan sporten als zeilen, turnen, zwemmen en kanoën, waarbij
ze ook prijzen in de wacht sleepte. Tevens speelde ze piano en deed ze, net als
haar moeder en zusje, aan toneel. Na het beëindigen van haar schooltijd hielp
ze haar moeder in de huishouding en in de winkel of sprong ze bij in andere
gezinnen die hulp nodig hadden.
Elfstedentochten
Op 24 december 1938 stond Sjoerdtje Faber – inmiddels 23 jaar oud – op het punt om mee te doen aan de Elfstedentocht, maar die werd wegens onverwachte dooi afgelast. Ze kreeg een nieuwe kans op 30 januari 1940. Een eis van haar vader was wel dat twee mannelijke dorpsgenoten haar zouden begeleiden. Omdat vrouwen waren uitgesloten van deelname aan de wedstrijd, startte ze bij de toerrijders. Slechts 27 van de 2700 toerrijders reden de tocht uit; Faber, de enige vrouw in dat gezelschap, bereikte de finish als derde. Deze prestatie leverde haar nationale bekendheid op. ‘Sjoerdje Faber uit Warga, de eenige vrouw die den Elfstedentocht volbracht’, stond op de omslag van de Wereldkroniek (10-2-1940). Ook werd ze uitgenodigd om over haar ervaringen te vertellen tijdens een bijeenkomst van de ‘Amsterdamsche Sportpers’ in het Amsterdamse hotel Bellevue. Als toegift zong ze bij die gelegenheid met haar zus Hieke enkele Friese liedjes.
Het jaar daarop (1941) deed Sjoerdtje Faber opnieuw mee aan de Elfstedentocht. Deze keer finishte ze als tweede, na dorpsgenote Wobkje Kooistra. In 1942 reed ze de tocht nogmaals, deze keer samen met Wobkje Kooistra. Ook toen kwam ze als tweede vrouw over de finish, na Antje Schaap. Datzelfde jaar won ze wel de Elfmerentocht, een afstand van honderd kilometer. Vanaf dat jaar schaatsten Sjoerdtje en Wobkje vaker samen, en ook buiten het schaatsen zouden ze hun leven lang contact houden. In 1947 reden ze de negende Elfstedentocht uit, maar aan de wedstrijd mochten zij nog steeds niet meedoen – pas in 1985 besloot het Elfstedentocht-bestuur vrouwen tot dat onderdeel toe te laten.
Op 24 oktober 1951 trouwde Sjoerdtje Faber in Idaarderadeel met Teunis Venema, een veehouder uit Goutum. Het paar vestigde zich in Oldeboorn, waar drie kinderen werden geboren: Klaaske Hylkje (1952), Jeltje Sjoerdtje (1955) en Douwe Sake (1958). Tussendoor deed Sjoerdtje Venema-Faber in 1956 nog één keer mee aan de Elfstedentocht. Tot op hoge leeftijd bleef Sjoerdtje Faber lange tochten schaatsen, de laatste jaren achter een duwslee in de vorm van een zwaan. In 1996 maakte ze op die manier haar laatste schaatstocht.
Op 29 oktober 1998 overleed Sjoerdtje Faber in haar woonplaats Oldeboorn, 83 jaar oud.
Betekenis
Sjoerdtje Faber reed de ‘tocht der tochten’ vijf keer. Haar deelname aan de Elfstedentocht van 1940, waarbij ze als enige vrouw over de finish kwam, leverde haar bekendheid op en inspireerde de Haarlemse kunstenaar Piet van den Eijnde tot het maken van een reliëf, dat in 2017 een plaats kreeg in Het Eerste Friese Schaatsmuseum in Hindeloopen.
Archivalia
Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: persoonslijst.
Literatuur
- ‘Een bescheiden meisje levert een mannenprestatie. Sjoerdje Faber de eenige vrouw die den Elfstedentocht uitreed’, Het Vaderland, 3-2-1940.
- ‘De Elfstedentocht verreden’, Wereldkroniek, nr. 2392, 10-2-1940, 1.
- ‘Een gesprek met Sjoerdje Faber. De eenige vrouw die de Elfstedentocht heeft volbracht’, Nieuwsblad van Friesland. Hepkema’s Courant, 1-3-1940.
- F.G. de Ruiter, ‘Even was ik wereldberoemd’, NRC Handelsblad, 2-1-1997.
- Mark Hilberts, ‘Sjoerdsje Faber’, Vrouwen in de Elfstedentocht: Meedoen mag, winnen is een ander verhaal! (Nederhorst den Berg 2014) 9-14.
- Huub Snoep, ‘Ik mocht de Elfstedentocht niet rijden’, 2-11-2015 [http://www.schaatsen.nl/verhalen/ik-mocht-de-elfstedenwedstrijd-niet-rijden, geraadpleegd 13-2-2018].
- HB [= Hedman Bijlsma], ‘Bronzen reliëf Sjoerdsje Faber’, Schaatsmuseum Kroniek, april 2017, 17.
Illustratie
Ontwerptekening reliëf Sjoerdtje Faber, door onbekende kunstenaar, ca. 1940 (Collectie Fries Scheepvaart Museum Sneek).
Auteur: Janneke van der Veer
laatst gewijzigd: 19/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.