Folkema, Anna (1695-1768)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marloes Huiskamp, Folkema, Anna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Folkema [03/11/2022] 

FOLKEMA, Anna (ged. Amsterdam 29-7-1695 – begr. Amsterdam 8-10-1768), graveerster en etster. Dochter van Johannes Jacobsz. Folkema (gest. 1735), goud- en zilversmid en graveur, en Brechtje Jacobs Faber (gest. 1728). Anna Folkema bleef ongehuwd.

Anna Folkema werd in 1695 te Amsterdam geboren als dochter van goudsmid en graveur Johannes Folkema en diens tweede vrouw Brechtje Faber. Haar ouders waren waarschijnlijk kort voor haar geboorte met haar broer, Jacob (1692-1767), en haar zuster, Fopje, van Dokkum verhuisd naar Amsterdam. Daar zouden de drie kinderen later als graveur werkzaam zijn. Ongetwijfeld was hun vader hun eerste leraar.

In Amsterdam werkte Anna samen met haar zuster en vooral ook met haar broer, ‘onder wiens bestuur zij aan zijn plaatwerken arbeidde en zelve enige graveerwerken vervaardigde’ (Van Eijnden en Van der Willigen, 111). Waarschijnlijk hadden zij een gezamenlijke werkplaats, mogelijk op de Westermarkt, waar het gezin Folkema zich vestigde. Cornelis Ploos van Amstel kwam er wel eens langs: ‘Jacob Folkema, wonende in die tijd, met zijn zuster, die een schilderes in miniatuur was, op de Westermarkt, alwaar ik dezelven beide gekend heb’ (Hemsterhuis, 484).

Onder de vroegst bekende werken van Anna Folkema zijn de karikaturale figuren die zij etste voor Il Callotto resuscitato oder Neu eingerichtes Zwerchen Cabinet (1716). Hier werkten verder verschillende graveurs aan mee, onder wie Fopje en waarschijnlijk ook Jacob. In 1723 voerde Anna een deel van de etsen uit voor ’s Waerelds koopslot of de Amsteldamse beurs van Roeland van Leuve. De titelplaat draagt Jacobs signatuur. Het gaat om voorstellingen van bekende Amsterdamse gebouwen, waarvan de platen in 1741 opnieuw werden gebruikt voor Gebouwen, gezichten en oudheden der stad Amsterdam. Een andere ‘project’ waar Anna aan werkte was het herstellen van enkele beschadigde koperplaten van een reeks bijbelse prenten naar Mattheus Merian voor de Dichtmaatige gedachten over honderdvyfenvyftig bybelsche printverbeeldingen (1727) van Claas Bruin. Een aantal daarvan graveerde zij helemaal opnieuw.

Behalve etsen en gravures maakte Anna Folkema ook miniatuurportretten in andere technieken, zoals gouache, pen en potlood. Diverse van deze portretjes zijn door haar broer in prent gebracht. Voorbeelden zijn de beeltenissen van de predikanten Martinus Snethlage (1739), Jacobus Tyken (1744) en Pieter Schryver (1745). Mogelijk tekende Anna ook enkele portretjes voor het ‘Album Backer’, de portrettenverzameling van de Amsterdamse patriciërsfamilie Backer. Zeker is dat zij voor dit album verschillende familiewapens in waterverf tekende en dat ook Jacob enige portretjes voor zijn rekening nam.

Bij haar overlijden in 1768 woonde Anna Folkema nog altijd op de Westermarkt, waar Jacob het jaar daarvoor was overleden. Op 8 oktober werd ze, net als eerder haar vader en haar broer, begraven in de Westerkerk. Een verzameling ‘koperen konstplaten, plaatsnijders gereedschappen en rariteiten’ die op 12 december 1768 op een openbare veiling te koop werd aangeboden, zal uit hun gezamenlijke nalatenschap zijn gekomen. Aan Anna worden in de catalogus onder meer twee platen met voorstellingen van ‘kindertjes met een kat’ – waarschijnlijk naar François Boucher – toegeschreven, en meer dan dertig miniatuurportretten, waarvan sommige niet voltooid.

Naslagwerken

Van der Aa; Van Eijnden en Van der Willigen; Immerzeel; Kobus/De Rivecourt; Kramm; Lexicon Noord-Nederlandse kunstenaressen; Petteys; Saur; Scheen; Thieme; Verwoert; Waller; Wurzbach.

Archivalia

Stadsarchief Amsterdam: DTB, Dopen 108, 302; Begraven 1105, 3lv [begr. Anna Folkema], 26v [Jacob Folkema] 1103, 65v [Brechtje Faber]; 1104, 4r [Jan Folkema].

Werken

Etsen en gravures in:

• Il callotto resuscitato, oder Neu eingerichtes Zwerchen Cabinet (Amsterdam 1716, en ca. 1720).
• R. van Leuve, ’s Waerelds koopslot of de Amsteldamse beurs, opgenomen in: Idem, Mengelwerken (Amsterdam 1723) [prenten hergebruikt in: Gebouwen, gezichten en oudheden der stad Amsterdam (Haarlem 1741, 1744)].
• Claas Bruin, Dichtmaatige gedachten over honderdvyfenvyftig bybelsche printverbeeldingen (Amsterdam 1727).
• Overig werk in o.m.: Rijksprentenkabinet (Amsterdam), Amsterdams Historisch Museum (toegeschreven; bruikleen); Stadsarchief Amsterdam (Archief familie Backer).

Literatuur

• ‘Catalogus van kopere konstplaaten en plaatsnyders gereedschappen’ en ‘Catalogus van rarityten’, in: Catalogus van een extra fraay kabinet met konstige gekleurde en ongekleurde tekeningen, veilingcatalogus Amsterdam (bij Pieter Yver), 12-12-1768 (Lugt nr. 1722), 184-185, 186-188.
• F. Hemsterhuis, ‘Oordeelkundige aanmerkingen over het schoone’, met aantekeningen van C. Ploos van Amstel, Algemeene Vaderlandsche Letter-Oefeningen (1791) 2, 479-488, aldaar 484.
• W. Eekhof, De stedelijke kunstverzameling van Leeuwarden (Leeuwarden 1875) 300-301.
• Les femmes artistes. Catalogue d'une collection unique de dessins, gravures et eaux-fortes, composés ou executés par des femmes (Amsterdam z.j. [ca. 1884]) 20, nrs. 211-213.
• A. Staring, ‘Het portretminiatuur in Nederland’, Oude Kunst 4 (1918-1919) 199-206, aldaar 201, 206.
• F. Muller, Nederlandse historieplaten (Amsterdam 1970) 2/3, 132-134, nr. 3695a-b; 4, 292-293, nr. 3695d.
• F. Muller, Beschrijvende catalogus van 7000 portretten, van Nederlanders, en van buitenlanders, tot Nederland in betrekking staande (Soest 1972; facs. herdr. van Amsterdam 1853) 44, nr. 613-616; 87, nr. 1695; 232, nr. 4848-4852; 239, nr. 4992-4994; 262, nr. 5500-5502.
• I. Groeneweg, ‘Kanttekeningen bij een 18de-eeuws Nederlands vrouwenportret in “Antique kleeding”’, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 7 (1987) 415-436, aldaar 425-426, 433-434, noten 31 en 33.
• M. Plomp, Hartstochtelijk verzameld. 18de-eeuwse Hollandse verzamelaars van tekeningen en hun collecties (Parijs/Bussum 2001) 48.
• Janjaap Luijt red., Dokkumer, Kollumer en Amelander zilver (Dokkum 2002) 277.
• N. Smit, Het ‘Album Backer’. ‘’t Famiglieboek waar in een seer groote quantiteyd portraitjes’ (Amsterdam 2003; ongepubl. werkstuk t.b.v. onderzoekswerkgroep Portretten, Universiteit van Amsterdam) iii, v, vii-ix, 7, 9, 10, 15 [aanw. Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag].
• E.M.F. Verheggen, Beelden voor passie en hartstocht. Bid- en devotieprentjes in de Noordelijke Nederlanden, 17de en 18de eeuw (Zutphen 2006) 257-258, 292.

Illustratie

'Margriet v[an] Majersveld, slotvoogdes van koren-dorssenburg, twaalf jaarige bruid', Anna Folkema fecit, Wilh. Koning exc., gravure nummer 40 uit Il Callotto resuscitato [1716] (Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA), sign. OM 63-1648).