© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Suzanne Loohuis, Hardeveld, Annick Germaine Mathilde van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Hardeveld [20/05/2016]
HARDEVELD, Annick Germaine Mathilde van (geb. Amsterdam 9-11-1923 ‒ gest. Amsterdam 5-5-1945), verpleegkundige, actief in het verzet. Dochter van Jan van Hardeveld (1891-1953), architect, en Germaine Bertin (1896-1995). Annick van Hardeveld bleef ongehuwd.
Annick
van Hardeveld – als kind Nini genoemd –
groeide met haar jongere broer Yann Emile (1927) op in een welgesteld
katholiek gezin in Amsterdam-Zuid. Haar moeder Germaine, een Bretonse, koos een
voornaam die typisch was voor haar geboortestreek: Annick. De zomers bracht het
gezin door bij familie in Bretagne. Thuis aan de Reguliersgracht was Frans de
omgangstaal en de Van Hardevelds waren actief in de Franstalige gemeenschap van
Amsterdam. Annick ging eerst naar de Sint-Jacobusschool in de buurt, maar vanaf
1934 zat ze op een pensionaat in Bussum, waar nonnen de lessen verzorgden.
Gedurende haar mulo-a-opleiding woonde Annick weer thuis ‒ inmiddels aan de
Koninginneweg, waar haar vader een architectenbureau had. In de zomer van 1939 reisde
Annick met haar Franse grootmoeder per trein naar Lourdes: als bedevaartgangers
bezochten zij de grot van Massabielle. Na de Duitse inval in 1940 trok vader Van
Hardeveld zich vanwege zijn anti-Duitse opvattingen terug als gemeenteraadslid
voor de Roomsch-Katholieke Staatspartij en kreeg zijn architectenbureau steeds
minder opdrachten.
Verzetsgroep
In 1942 slaagde Annick van Hardeveld met een mooie cijferlijst voor haar mulo-examen. Daarna volgde ze een cursus aan de Amsterdamsche Huishoudschool ter oriëntatie op een verdere toekomst. Ze kon aan de slag als kantoorbediende bij een confectiebedrijf maar zegde die baan al na anderhalve maand op. Vermoedelijk heeft zij zich in deze periode aangesloten bij het verzet. Als koerierster behoorde ze tot de eenheid waarvan een van haar vriendinnen, Annik Delibes, ook lid was. Deze groep – vanaf 1944 een onderdeel van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) – stond onder leiding van Ton Schilling. Waarschijnlijk in zijn opdracht volgde Van Hardeveld een EHBO-cursus. Na het behalen van haar diploma ging ze eind 1943 werken in het Wilhelmina Gasthuis. Met het hieraan verbonden vrijgeleide kon zij zich relatief gemakkelijk door de stad bewegen, ook in spertijd. Gekleed in haar ziekenhuisuniform vervoerde Van Hardeveld bonkaarten, valse papieren, wapens en munitie.
In verzetskringen genoot Annick van Hardeveld een uitstekende reputatie en werd ze, ondanks haar schuchterheid, omschreven als charismatisch en charmant. De jonge koerierster was bijzonder gedreven. Toen Schilling aarzelde haar de regen in te sturen, zei ze: ‘Ik wil het échte werk doen, door weer en wind’ (gecit. Van Hardeveld, 61). Haar familie was niet op de hoogte van het gevaarlijke werk dat zij deed, al hadden haar ouders daarvan wel een vermoeden. Verder was ze dol op romantische films en hield ze plakboeken met krantenknipsels bij: haar slaapkamer hing vol met foto’s van filmsterren.
Op de avond van 4 mei 1945 vierde de 21-jarige Annick van Hardeveld thuis de naderende bevrijding, waarbij ze vrolijk de Nederlandse vlag om zich heen sloeg. ’s Nachts, toen de rest van het gezin sliep, ging ze in haar verpleegstersuniform op de fiets op weg naar Amsterdam-Noord om een aantal berichten te bestellen voor een laatste actie van de eenheid van Schilling, die paraat moest staan indien de Duitsers in het ‘Kommandantur’ zich niet zouden overgeven. Op het Hekelveld kruiste een patrouille van de Grüne Polizei haar pad. De soldaten schoten haar zonder vragen te stellen met een groot aantal kogels neer. Annick van Hardeveld stierf vrijwel onmiddellijk, op de vroege ochtend van 5 mei 1945, de dag dat de vrede getekend werd. Zij was daarmee de laatste koerierster die in de Tweede Wereldoorlog is gesneuveld.
Monument
Na de oorlog vonden de verdiensten van Annick van Hardeveld erkenning. Ze werd met militaire eer begraven en ontving in 1982 postuum het Verzetsherdenkingskruis. In 1985 kreeg ze een monument te harer nagedachtenis op de locatie waar zij was neergeschoten. In 1997 werden Van Hardeveld en haar medekoeriersters geëerd door de naamgeving van een nieuwbouwplein in de Amsterdamse binnenstad: het Koerierstersplein. Bovendien wordt sinds 1999 jaarlijks een straatrace georganiseerd voor fietskoeriers, de Annick van Hardeveld Memorial Alleycat, met een finish bij het monument. Na afloop van de race nemen de koeriers er twee minuten stilte in acht voor de verzetsvrouw.
Literatuur
- De Nieuwe Amsterdammer, 9-5-1945.
- De Telegraaf, 6-5-1985.
- De Waarheid, 7-5-1985.
- J. Wagener, ‘Op de drempel van de bevrijding. Annick van Hardeveld, de laatste van velen’, Ons Amsterdam 36 (1985) 178-179.
- De Volkskrant, 4-5-2002.
- Philip Cooke en Ben H. Shepherd, European resistance in the Second World War (Barnsley 2013) 145.
- Yann E. van Hardeveld en Annick van Hardeveld, Annick van Hardeveld, 1923-1945. Een persoonlijke familiegeschiedenis (Eindhoven/Wijchen 2013).
- Oorlogsgravenstichting, Het levensverhaal van Annick van Hardeveld, korte documentaire, 30-4-2015 [URL: [https://www.youtube.com/watch?v=vxeKJKnS2X0, geraadpleegd 15/06/2015]
Illustratie
Portret Annick van Hardeveld, juni 1942 (met dank aan haar nicht Annick van Hardeveld).
Auteur: Suzanne Loohuis
laatst gewijzigd: 20/05/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.