© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Astrid de Beer, Filippa van Henegouwen, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Henegouwen [13/01/2014]
FILIPPA van HENEGOUWEN (geb. Valenciennes 1313 – gest. Windsor 15-8-1369), door haar huwelijk koningin van Engeland. Dochter van Willem III, graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen (1287-1337) en Johanna van Valois (ca. 1294-1353). Filippa van Henegouwen trouwde op 24-1-1328 in York met de Engelse koning Edward III Plantagenet (1312-1377). Uit dit huwelijk werden 12 kinderen geboren, van wie er 3 jong overleden.
Filippa van Henegouwen was de tweede dochter van Willem III van Henegouwen, later ook Willem I van Holland en Zeeland, en Johanna van Valois. Na haar volgden nog twee zusters en een broer; twee andere zusters stierven jong. Haar oudste zus Margaretha trouwde met de latere keizer Lodewijk de Beier.
Huwelijk
Ter bekroning van het feit dat Willem van Henegouwen in 1326 met succes de Engelse koningin Isabella had geholpen om zoon Edward op de Engelse troon te krijgen, werden Filippa en de nieuwe koning aan elkaar uitgehuwelijkt. Het huwelijk vond plaats op 24 januari 1328 in York. Het was een gearrangeerd en politiek huwelijk, maar niettemin weet de geschiedschrijver Jean Froissart – die zegt het van haar zelf te hebben gehoord – te melden dat Filippa en Edward verliefd op elkaar waren.
In maart 1330 werd Filippa, zwanger van haar eerste kind, in de kathedraal van Westminster tot koningin gekroond en op 15 juni van dat jaar werd Edward (later bekend als de ‘Black Prince’) geboren. Filippa en Edward kregen in totaal twaalf kinderen: vijf dochters en zeven zoons. Slechts vijf van hen overleefden haar.
Filippa’s huwelijk met Edward stond voornamelijk in het teken van de telkens terugkerende problemen met Schotland en van de Honderdjarige Oorlog (1337-1453) tussen Engeland en Frankrijk en hun steeds wisselende bondgenoten. Desondanks maakte Engeland een periode van culturele bloei door, met onder andere in 1348 de oprichting van de Orde van de Kousenband (Order of the Garter). De stichting van het Queens College in Oxford in 1341 is ook een teken van deze culturele bloei. Het college werd in naam van Filippa gesticht, en zij was de beschermvrouwe.
Omstreeks 1331 liet Filippa Vlaamse wevers naar Engeland komen om daar hun ambacht uit te oefenen. Tot die tijd werd de Engelse wol in ruwe vorm geëxporteerd naar de Lage Landen om daar bewerkt te worden. Al in 1335 bestond er in Norwich (Norfolk) een kolonie wevers onder patronage van Filippa. De wolbewerking en de fabricage van kwalitatief hoogstaande wollen stoffen werden een belangrijke bron van inkomsten voor Engeland.
Overlevering en dood
In 1361 nam Filippa de Henegouwse dichter en kroniekschrijver Jean Froissart aan als klerk. Froissart wilde een geschiedenis van zijn eigen tijd schrijven en Filippa gaf hem daartoe alle gelegenheid. Hij beschreef haar als ‘de grootste koningin die Engeland regeerde na koningin Guinevere’ (de legendarische echtgenote van koning Arthur) en liet geen mogelijkheid onbenut om zijn opdrachtgeefster te prijzen. Froissart verhaalt over haar vele goede eigenschappen en daden, haar hulpvaardigheid, naastenliefde en haar vrijgevigheid.
Filippa van Henegouwen stond onder tijdgenoten bekend als een dappere, manmoedige vrouw. De dichter van Voeux du Heron (ca.1338) beschuldigt Edward III van lafheid omdat hij niet naar Frankrijk durfde te gaan om daar zijn aanspraken op de Franse troon te doen gelden. Volgens de dichter zou ook Filippa deze kritiek hebben gedeeld: ze zwoer een eed dat zij niet zou bevallen van haar ongeboren kind (Lionel) voordat Edward III zich inscheepte naar Frankrijk (Vale 2001, 217-218). En toen Edward zich in 1346 wel met zijn leger in Frankrijk bevond en een Schotse troepenmacht Engeland binnenviel, zou Filippa volgens Froissart hebben besloten om zelf een leger op de been te brengen en aan te voeren. Op 17 oktober vond de slag bij Neville’s Cross plaats. Filippa besteeg haar paard en moedigde haar manschappen aan. Daarna vertrok zij naar Durham om voor de overwinning te bidden. De slag werd door de Engelsen gewonnen en de Schotse koning werd gevangengenomen.
Een ander voorbeeld van Filippa’s rol in de oorlog vond een jaar later plaats. Toen Calais zich na een belegering van twaalf maanden aan Edward III moest overgeven, eiste Edward, geïrriteerd omdat de belegering hem zoveel tijd en geld had gekost, dat de zes belangrijkste burgers van de stad hem de sleutels van de stad zouden overhandigen, blootsvoets, met onbedekte hoofden en met een strop om hun nek om daarna meteen gehangen te worden. Filippa wist echter haar echtgenoot over te halen om deze burgers te sparen. Deze episode is opgeschreven door de Luikse kanunnik Jehan le Bel en later door Froissart overgenomen.
De laatste jaren van haar leven leed Filippa van Henegouwen aan een slopende ziekte. In 1368 stierf haar lievelingszoon Lionel, hertog van Clarence. Ook moest zij toezien hoe Alice Perrers, een van haar hofdames, als maîtresse van Edward III steeds meer invloed op hem kreeg. Nadat zij op 15 augustus 1369 was gestorven, schreef Froissart een klaagzang op de dood van de koningin: ‘Quant la bonne et belle/ La sage et loyelle/ Sans juste querelle,/ Mort, tu nous as pris,/ Fausse t’en appele,/ Et très desloyelle’ (gecit. Shears, 29) (Dood, gij hebt ons afgenomen, deze goede en schone vrouw, wijs en eerlijk, in een oneerlijke strijd).
Naslagwerken
Van der Aa; Kobus/de Rivecourt.
Literatuur
- B.C. Hardy, Philippa of Hainault and her times (Londen 1910).
- F.S. Shears, Froissart. Chronicler and poet (Londen 1930).
- Ronald Nicholson, Edward III and the Scots. The formative years of a military career 1327-1335 (Oxford 1965).
- James Mackinnon, The history of Edward the Third (1327-1377) (Edinburgh 1900; herdr. 1974).
- Juliet Vale, Edward III and chivalry. Chivalric society and its context 1270-1350 (Suffolk 1982).
- Malcolm Vale, Medieval courts and culture in North-West Europe 1270-1380 (Oxford 2001).
Illustratie
Tombe van Filippa van Henegouwen, Westminster Abbey, Londen.
Auteur: Astrid de Beer
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.