Kosterman, Aletta (1935-2017)

KOSTERMAN, Aletta (geb. Utrecht 17-3-1935 – gest. Bilthoven 5-2-2017), radio- en televisiepresentatrice, programmamaakster en schrijfster. Dochter van Cornelis Kosterman (1905-1979), gemeenteambtenaar, en Elisabeth de Graaf (1912-1986). Aletta Kosterman trouwde (1) op 27-4-1960 in Utrecht met Gerard M. van Es (1922-1990), wijnhandelaar; (2) na echtscheiding (20-9-1984) op 3-11-1988 in Ouderkerk aan de Amstel met Paulus Joannes Wilhelmus Eduard Klare (1936-2012), journalist. Beide huwelijken bleven kinderloos.

Aletta (Letty) Kosterman was genoemd naar haar grootmoeder. Ze groeide op in Utrecht als oudste van vijf kinderen – drie jongens en twee meisjes – in een hervormd gezin. Haar vader was gemeenteambtenaar, haar moeder had voor haar huwelijk als psychiatrisch verpleegkundige gewerkt. Letty moest al jong een bril dragen, wat ze heel vervelend vond, en speelde piano. In schoolvoorstellingen speelde ze steevast de koningin omdat ze toen al mooi en waardig sprak. Ze had gevoel voor taal: toen ze in de Hongerwinter als negenjarige in Vriezenveen was ondergebracht om aan te sterken, sprak ze binnen een week Twents. In 1952 behaalde ze in Utrecht het diploma hbs-b. Na de kweekschool werkte ze vier jaar als onderwijzeres op een lagere school in Utrecht.

De stem en de pen

In 1958 won Letty Kosterman met een declamatie die ze zelf had geschreven, de door de AVRO uitgeschreven wedstrijd d’Oprechte Amateur. Als beloning mocht ze het televisieprogramma Nieuwe oogst presenteren. Ze was in die tijd ook lid van het Amsterdamse journalistencabaret Pers-Vers, met onder anderen Hedy d’Ancona en Fritz Behrendt. Bij de Utrechtse toneelvereniging Eduard Verkade ontmoette ze eind jaren vijftig de wijnhandelaar Gerard van Es. Nadat ze in 1960 met hem was getrouwd, assisteerde ze soms in zijn winkel in Amstelveen. In 1960 presenteerde ze ook de Modinette Manifestatie: een reeks van 25 avonden door het land voor jongedames in de confectie-industrie. Daarnaast kreeg Kosterman in het damesblad Rosita de column Letty Kosterman vertelt, waarin ze schreef wat ze meemaakte en vragen van lezeressen beantwoordde. Ook publiceerde ze in 1960 de verhalenbundel Tumtum voor grote mensen en het kinderboekje (met grammofoonplaat van de Damrakkertjes) Het konijn Isedoe en andere verhalen.

In 1962 stapte Letty Kosterman van de AVRO over naar de VARA. Van 1964 tot 1979 presenteerde ze met Herman Stok Z.O. 135, een wekelijks radioprogramma met muziek, actualiteiten, gesprekken en spelletjes. Ze presenteerde op de radio verder het consumentenprogramma Keuren en kiezen en De speeldoos, een programma over film, theater, literatuur en musea, en werkte mee aan onder meer Dicht bij huis, De rode draad, en Voor wie niet kijken wil. In 1965 nam ze de presentatie over van het populaire programma Dit is uw leven, waarin een bekende Nederlander werd verrast met een portret over diens leven en met – al dan niet uit het oog verloren – vrienden en familie. Op de televisie presenteerde ze de programma’s Opmaat, Lichtkrant, Zomaar een zomeravond en was ze jarenlang het gezicht van het consumentenprogramma Koning Klant, dat ze met Wim Bosboom presenteerde. Ze scheef begin jaren zeventig mee aan Tante Truus, een hoorspel met Kees Brusse in een vrouwenrol.

‘Het boegbeeld van de VARA’

In 1975 schreef Letty Kosterman de inleiding in Wat doen we met moeder met de feestdagen, een boekje van Harriët Freezer, die brieven bundelde van lezers van haar Vrouwenpagina van Het Parool. Kosterman was overtuigd socialist en schreef (campagne)teksten voor de PvdA. Joop en Liesbeth den Uyl waren haar dierbare vrienden. Ze sprak in 1987 op de uitvaart van Joop den Uyl. In de jaren zeventig studeerde Kosterman voor haar plezier Spaanse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Ze rondde de studie in 1977 succesvol af. Van 1982 tot 1993 presenteerde ze Vroege vogels, het nog altijd populaire radioprogramma over de natuur op zondagochtend. Hiervoor maakte ze met medepresentator en kleinkunstenaar Ivo de Wijs elke week een gedicht – ze werden in 1987 gebundeld in Vroege vogels verzen. In de jaren 1987 en 1988 schreef ze met Jules de Corte voor het tv-programma Kinderen voor kinderen de liedjes Mijn boom, Miepie en Goochelaar. Intussen was haar huwelijk met Gerard van Es gestrand. In 1988 trouwde ze met de journalist Paul Klare. Het paar ging wonen in Nieuwegein.

In 1991 publiceerde Kosterman Ver van huis, een bundel herinneringen aan haar jeugd en haar tijd in Vriezenveen tijdens de hongerwinter. De titel verwees naar het radioprogramma Dicht bij huis, dat ze ooit voor de VARA had gemaakt. Uit de bundel komt Letty Kosterman naar voren als iemand die observeerde, graag las en goed schreef, met humor naar de dingen keek en veel hield van de Nederlandse taal.

Op haar 58ste (1993) nam Letty Kosterman afscheid bij de VARA. Ze wilde meer tijd doorbrengen met haar echtgenoot en ze voelde zich niet meer thuis bij de omroep waar ze ruim dertig jaar voor had gewerkt. ‘Het jammerst vind ik dat ik ook echt weg wil’, zei Kosterman bij haar afscheid (de Volkskrant 4-3-2017). Bij deze gelegenheid kreeg ze van de Vogelbescherming Nederland de Gouden Lepelaarspeld. Ivo de Wijs noemde haar ‘het boegbeeld van de VARA’. Ze ging weer piano spelen, reizen, ze zong in het Franz Liszt Kamerkoor, was lid van het Genootschap Onze Taal en deed vrijwilligerswerk in Nieuwegein.

Omstreeks 2008 openbaarden zich bij Letty Kosterman de eerste symptomen van Alzheimer. Nadat haar echtgenoot in 2012 was overleden, werd ze opgenomen in het Leendert Meeshuis in Bilthoven, waar haar toestand snel achteruitging. Letty Kosterman overleed op 5 februari 2017 op 81-jarige leeftijd.

Reputatie

Letty Kosterman had een warme belangstelling voor mens en natuur, een sterk gevoel voor rechtvaardigheid, humor en improvisatietalent. De radio paste haar als een handschoen: ‘Radio is directer, intiemer en je hebt niet al die poespas met schminken, kleding en je haar’, vond ze (Amstelveens Weekblad, 14-4-1966). Volgens neerlandicus Jan Stroop was ze een van de weinige presentatoren die het Algemeen Beschaafd Nederlands volledig beheerste. Ze bleef haar hele leven een Utrechter in hart en nieren. Voor de bundel Utrecht, de stad in gedichten schreef ze in 2002: ‘Neem nou effe de Domtoren /Die stamp nog uit dertienéén /Eerst hét-ie nog vastgezeten /Na de storm staat-ie alleen’.  

Publicaties

• Tumtum voor grote mensen (Amsterdam 1960).
• Het konijn Isedoe en andere verhalen (Amsterdam 1960).
• [met Ivo de Wijs], Vroege Vogels Verzen (Amsterdam 1987).
• Ver van huis (Amsterdam 1991).

Literatuur

• Diverse kranten en tijdschriften, zoals Het Amstelveens Weekblad (14-4-1966), De Telegraaf (7-2-2017), NRC Handelsblad (7-2-2017), Televizier (7-2-2017), de Volkskrant (4-3-2017).
• Utrecht, de stad in gedichten (Amsterdam 2002).

Illustratie

Letty Kosterman, door onbekende fotograaf, ongedateerd (Nationaal Archief / Collectie Spaarnestad).

Auteur: Anne-Rose Mater-Bantzinger