Kristel, Sylvia (1952-2012)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Liesbeth Sparks, Kristel, Sylvia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Kristel [15/10/2019] 

KRISTEL, Sylvia Maria (geb. Utrecht 28-9-1952 – gest. Amsterdam 17-10-2012), actrice. Dochter van John Nicolaas Kristel (1926-1990), hotelier, en Pietje Hendrika Lamme (1921-2000). Sylvia Kristel (1) had van 1974 tot 1977 een relatie met Hugo Claus (1929-2008), schrijver; (2) trouwde op ?-5-1982 in Las Vegas (VS) met Alan Turner (geb. ca. 1936), zakenman en tv-producent; (3) trouwde na echtscheiding (1982) op ?-6-1986 in Parijs met Philippe Blot (geb. ca. 1948), filmproducent (echtscheiding 1991); (4) had van 1992 tot 2004 een relatie met Freddy de Vree (1939-2004), dichter. Uit (1) werd 1 zoon geboren.

Sylvia Kristel groeide met haar jongere zus en broer op in een welgesteld gezin in Utrecht, waar haar ouders – die beiden van een borrel hielden – het Hotel du Commerce aan de Stationsstraat bestierden. De jonge Sylvia ervoer de sfeer in het katholieke gezin als beklemmend. Vanaf haar elfde jaar bezocht zij een kostschool van de zusters van het Heilig Hart in Veldhoven. Toen  Sylvia vijftien was, scheidden haar ouders. Sylvia’s moeder betrok met de kinderen een kleine flat in Utrecht. Na de mulo begon Sylvia een opleiding aan de kweekschool in Utrecht, maar die brak zij al snel af omdat de lessen haar niet interesseerden. Ook de baantjes als serveerster en secretaresse die zij vervolgens aannam, brachten haar geen voldoening: ze wilde het liefst beroemd worden.

Filmster

Ze zocht contact met de regisseurs Pim de la Parra en Wim Verstappen en op hun advies besloot Kristel aan het begin van de jaren zeventig fotomodel te worden. Dankzij haar vrijmoedige gelobby kreeg zij in 1972 haar eerste filmrol aangeboden, in Because of the cats (1973), geschreven door de Vlaming Hugo Claus en geregisseerd door Fons Rademakers. Daarna volgden de films Frank en Eva (1973) van De la Parra, en Naakt over de schutting (1973) van Frans Weisz. Hetzelfde jaar bracht Kristel nog meer bekendheid: zij won niet alleen de Miss-Televizierverkiezing, maar ook de Miss TV Europa-verkiezing voor een reclame waarin zij tampons aanprees. Intussen had Kristel een relatie gekregen met de 24 jaar oudere Claus. Met hem kreeg ze in 1975 een zoon, Arthur.

In 1974 brak Kristel als filmster internationaal door met een hoofdrol in de Franse erotische film Emmanuelle, geregisseerd door Just Jaeckin. Ze speelde de jonge, verveelde echtgenote van een Franse ambassademedewerker in Bangkok die allerlei seksuele avonturen beleeft. Wereldwijd was Emmanuelle een sensatie. De film maakte van de frêle Kristel een seksbom, een feit dat zij later omschreef als ‘geestig’: ‘Ik had helemaal niet het uiterlijk van een seksbom. Ik was het tegenovergestelde van iemand als Brigitte Bardot’ (Opzij, 1-7-2006). Na Emmanuelle had Kristel de rollen voor het uitkiezen. Zij bleef aanvankelijk dicht bij haar succes met films als Emmanuelle: l’antivierge (1975) en Goodbye Emmanuelle (1977). Maar zij speelde ook in andere Europese films, zoals Alice ou la dernière fugue (1976) van de regisseur Claude Chabrol.

In haar zucht naar roem overschreed Kristel wel eens een grens. Zo liet zij zich kort na het verschijnen van Emanuelle in beschonken toestand tegen roddeljournalist Henk van der Meyden ontvallen dat haar vader haar als kind verkracht had. Dat bleek niet waar te zijn. Kristel zei daarover later: ‘Dat was heel vervelend voor mijn vader. De buren leegden hun vuilnisbak in zijn zwembad’ (HP/De Tijd, 12-1-2001). Het kwam uiteindelijk tot een rechtszaak.

In 1979 verhuisde Kristel naar Hollywood, om de strenge Franse belastingwetgeving te ontlopen. Er brak voor haar een periode aan die ze later zou omschrijven als een aaneenrijging van wilde feesten, veel drank en cocaïne: ‘De party’s zijn legio en lijken allemaal op elkaar, ik neem een lijntje, trek mijn met zijde gevoerde Chanel-pakjes aan, ik drink en val om’ (Naakt, 213). Kristels moeder, die was meegereisd naar de VS en voor de jonge Arthur zorgde, keerde na korte tijd met hem terug naar Utrecht.

Net als haar loopbaan verliep het liefdesleven van Kristel stormachtig. Nadat haar relatie met Claus in 1977 ten einde was gekomen, had zij verhoudingen met een stoet acteurs en producenten. ‘Ik ervaar de macht van mijn aantrekkelijkheid en krijg er geen genoeg van die te gebruiken’, schreef ze later (Naakt, 186). Zo kreeg zij op de set van The Fifth Musketeer (1979), van regisseur Ken Annakin, een verhouding met de Ierse acteur Ian McShane, die vier jaar zou duren. Vervolgens had zij een affaire met André Djaoui, de producent van een van haar laatste grote succesfilms. Kristel trouwde ook nog tweemaal: in mei 1982 met de Amerikaanse zakenman Alan Turner – van wie zij na vijf maanden weer scheidde – en in 1986 met de Franse filmproducent Philippe Blot. Later zou ze zeggen dat Claus de liefde van haar leven was: ‘Als ik toen geweten had wat ik nu weet, zou ik nooit met een van de relaties daarna begonnen zijn’ (De Telegraaf, 13-9-1993).

Nadat Kristel haar drugsverslaving onder controle had gekregen – zij zou haar leven lang blijven drinken –, boekte zij begin jaren ‘80 opnieuw succes in de Verenigde Staten. Zo verscheen zij in 1981 in Lady Chatterly’s lover, geregisseerd door Just Jaeckin, die ook Emmanuelle had geregisseerd. In hetzelfde jaar was Kristel te zien in Private lessons (1981), van regisseur Allan Myerson, in de rol van een huishoudster die een vijftienjarige jongen verleidt. De film bracht wereldwijd meer dan vijftig miljoen dollar op. Maar het begon Kristel wel te storen hoe zij werd getypecast: ‘Ze weigeren me anders te zien dan als iemand die constant haar kleren uittrekt. Vervelend! Ik wil echt een nieuw image nu’ (Limburgsch Dagblad, 9-12-1981).

Laatste jaren

Intussen liep Kristels huwelijk met Blot uit op een financieel debacle. Zij investeerde veel geld in zijn filmprojecten, die nagenoeg allemaal flopten. Bovendien leefde het paar structureel op te grote voet: ‘Mercedessen en vakanties met jachten en personeel aan boord, echt belachelijk’, vertelde ze later (Opzij, 1-7-2006). Het echtpaar verhuisde van Los Angeles naar Parijs en vervolgens naar Saint Tropez. Toen Kristel in 1991 van Blot scheidde, had ze naar eigen zeggen twee miljoen gulden verloren.

Gedreven door geldnood keerde Kristel aan het begin van de jaren negentig terug naar Europa. Aanvankelijk vestigde zij zich in Brussel, waar haar nieuwe partner Freddy de Vree woonde. Haar relatie met deze Belgische dichter, die ze nog kende uit haar tijd met Claus, zou standhouden van 1992 tot zijn dood in 2004. Af en toe was ze nog op het witte doek te zien – in 1993 onder meer in Emmanuelle au 7ème ciel – en ze speelde ook nog enkele rollen in theaterstukken, maar haar succes als filmster was definitief voorbij. Zij hield zich nu voornamelijk bezig met schilderen, een passie die stamde uit haar jeugd. Haar schilderijen kregen lovende kritieken.

De laatste tien jaren van Kristels leven stonden in het teken van ziekte. In 2002 werd bij haar keelkanker vastgesteld. Nadat zij na een behandeling genezen was verklaard, hervatte zij een aantal projecten. Zo werkte zij vanaf 2005 aan haar autobiografie Naakt (in 2006 in Frankrijk verschenen onder de titel Nue), verleende zij medewerking aan twee documentaires over haar leven en regisseerde zij de animatiefilm Topor et moi, die de invloed van tekenaar Roland Topor op haar werk als schilderes in beeld bracht. Begin 2012 kreeg Kristel opnieuw kanker, ditmaal in haar slokdarm. In de vroege zomer volgde een zware beroerte. Zij overleed in oktober 2012 in haar woonplaats Amsterdam.

Reputatie

Sylvia Kristel speelde in meer dan vijftig films. Toch is haar naam vooral verbonden met Emmanuelle. Dat kwam niet alleen door het succes van de originele film – die in feite de basis legde voor de bredere maatschappelijke acceptatie van het softpornogenre –, maar ook omdat zij zich later in haar loopbaan door geldgebrek genoodzaakt zag rollen aan te nemen in talloze vervolgfilms. Kristel was een van de weinige Nederlandse actrices die in het buitenland grote bekendheid verwierf; wereldwijd was haar overlijden nieuws. In 2013 werd de Sylvia Kristel Award in het leven geroepen, bedoeld voor personen die de gedachte aan Kristel als cultureel fenomeen en inspiratiebron doen voortleven.

Naslagwerk

Honig.

Archivalia

Personaliamap in de collectie van het Theater Instituut Nederland, nu ondergebracht bij Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Werk

Sylvia Kristel, Naakt. Een autobiografie (Amsterdam 2007).

Een compleet overzicht van haar films is te vinden in de Internet Movie Database.

Literatuur

• Limburgsch Dagblad, 9-12-1981 [interview].
• De Telegraaf, 13-9-1993 [interview].
• Gawie Keyser, [Interview], De Groene Amsterdammer, 2-12-2000.
• Ingrid Harms, [Interview], Vrij Nederland, 2-10-2004.
• Karolien Knols, ’De liefde heeft altijd bepaald wat ik ging doen’, Volkskrant Magazine 1-2005 [interview].
• [interview], in: Rob Bruntink en Anja Krabben red., Buigen als bamboe: over leven na kanker (Zutphen 2005) 26-36.
• Geke van der Wal, ‘Ik weet niet of er ooit meer in mij heeft gezeten’,  Opzij, 1-6-2006 [interview].
• Ebru Omar, [Interview], Libelle (2007) afl. 7, 18-21.
• Anke Manschot, ‘Die meiden hebben mijn raad helemaal niet nodig’, Opzij, 1-1-2009 [interview].
• Bor Beekman, ‘La Kristel was een sensatie zuchtend onder softporno stempel’, de Volkskrant, 18-10-2012 [necrologie].
• Ronald Bergan, ‘Sylvia Kristel’, The Guardian, 18-10-2012 [necrologie].
• Hans Dagelet, [necrologie], Vrij Nederland, 27-10-2012.
• Theodoor Holman, ‘Waar 50 shades van literatuur porno maakt, maakte zij van porno cinema’, Het Parool, 19-10-2012 [necrologie].
• ‘Sylvia Kristel, star Emmanuelle, died October 18th, aged 60’, The Economist, 3-11-2012 [necrologie].
• Suzanne Rethans, Begeerd en verguisd. Het leven van Sylvia Kristel (Amsterdam 2019) [verschenen na publicatie van dit lemma].

Illustratie

Sylvia Kristel in Emmanuelle, 1974 (Hollandse Hoogte).

Auteur: Liesbeth Sparks

laatst gewijzigd: 15/10/2019

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.