© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Kwak, Geesje, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Kwak [15/09/2016]
KWAK, Geesje (geb. Zaandam 17-4-1877 – gest. Pretoria, Zuid-Afrika 1899), schildersmodel. Dochter van Jan Kwak (1843-1913), schipper, en Willemptje Posch (1847-1893), dienstbode. Geesje Kwak bleef ongehuwd.
Geesje
Kwak werd geboren als derde van de zes kinderen van schipper Jan Kwak uit
Wormer. Ze was vernoemd naar haar grootmoeder Geesje van Zanden. Geesjes vader
was bij zijn huwelijk in 1871 nog schippersknecht en haar moeder dienstbode.
Toen Geesje drie jaar was, verhuisde het gezin naar de Amsterdamse Dapperbuurt.
Ze woonden er eerst in de Commelinstraat en daarna op een handvol andere
adressen. Het ging schipper Kwak niet voor de wind. In 1898 verdiende hij de
kost als werkman en bediende.
In februari 1893 trok de toen vijftienjarige Geesje Kwak in bij haar oudere zuster Anna (1873-1939), die een kamer huurde aan de Govert Flinckstraat in de Pijp. Anna werkte in een van de naaiateliers in deze arbeidersbuurt, en Geesje vermoedelijk ook. Na het overlijden van hun moeder in oktober 1893 woonden Anna en Geesje weer bij hun vader in de Dapperbuurt.
Breitner
Hoe Geesje Kwak in contact kwam met de kunstschilder George Hendrik Breitner is onbekend, maar vanaf 27 januari 1893 poseerde ze regelmatig voor hem – in augustus 1893 in totaal vijfmaal. Breitners zakboekje vermeldt dat hij haar toen tweehonderd gulden betaalde. In november schetste hij haar liggend op een kussen. Aan de hand van foto’s die Breitner van haar maakte, in een speciaal in oosterse stijl ingerichte hoek van zijn atelier aan de Lauriergracht, schilderde hij een reeks portretten van Geesje – een enkele maal ook van haar zus Anna – in rode, witte of blauwe gebloemde Japanse kimono’s. Misschien associeerde de kunstenaar, die zich graag ‘le peintre du peuple’ (volksschilder) noemde, Geesjes voornaam met het Japanse woord ‘geisha’. Na 1896 hielden deze poseersessies op.
Het laatste beeld dat we van Geesje Kwak hebben, is niet van Breitner maar van een fotograaf in Pretoria (nu: Tshwane) in de toenmalige Zuid-Afrikaanse ‘Boerenrepubliek’ Transvaal. Geesjes jongere zuster Niesje (1879-1911) was blijkens het bevolkingsregister in juli 1895 naar Zuid-Afrika vertrokken en liet zich in 1897 met Geesje portretteren in een fotostudio in Pretoria. Geesje Kwak is haar zus blijkbaar achterna gereisd, maar heeft zich nooit officieel uitgeschreven. De foto werd in 2001 gepubliceerd in een tentoonstellingscatalogus.
In 2015 meldde een anonieme achterkleinzoon van Niesje Kwak op een Nederlandse weblog dat Geesje in 1899 in Pretoria was overleden. In dat jaar, tijdens de Tweede Boerenoorlog, brak in de door Britse troepen belegerde stad tyfus uit. Geesje was een van de vele slachtoffers. Niesje trouwde in 1900 in Pretoria met een Nederlandse bioloog, die daar in een museum werkte.
Reputatie
Breitners
‘Japansche vrouwen’, zoals hij zijn portretten van Geesje Kwak zelf noemde,
werden in zijn tijd niet gunstig ontvangen. De conservatieve NRC foeterde in 1894 dat het ‘meisje met
haar plebejisch uiterlijk, mismaakt van armen en handen’ vloekte met de ‘rijke
Japanse omgeving’ (gecit. Stigter). In 1948 werd een personage met de naam ‘Geesje
Kwak’ door de christelijke volksschrijver Jan Mens opgevoerd in zijn roman De blinde weerelt als een ‘suffig kind’
uit de Jordaan met ‘vooruitstekende griffeltanden’ en een ‘konijnesnoetje’.
Aan het eind van de twintigste eeuw kwam er een herwaardering voor het werk van Breitner, en daarmee groeide ook de belangstelling voor Geesje Kwak. In 2001 (Enschede) en 2016 (Amsterdam) werden er tentoonstellingen gewijd aan het ‘kimonomeisje’, dat inmiddels zeer geliefd is bij het kunstminnende publiek. Daarmee is Geesje Kwak postuum uitgegroeid tot een zeer bekend schildersmodel.
Archivalia
- Rijksprentenkabinet (Rijksmuseum), Amsterdam: schetsboeken en zakboekje G.H. Breitner.
- Stadsarchief Amsterdam: burgerlijke stand en overgenomen delen bevolkingsregister.
- Bijzondere Collecties Universiteitsbibliotheek Leiden: fotocollectie G.H. Breitner.
Literatuur
- J.F. Heijbroek en Erik Schmitz, George Hendrik Breitner in Amsterdam (Bussum 1994).
- Kees Keijer, Breitners Amsterdam. Schilderijen en foto’s (Bussum 1994).
- Peter Yvon de Vries, ‘En het woord werd vlees’, NRC-Handelsblad, 29-10-1998.
- Rieta Bergsma en Hajime Shimoyana, Meisjes in kimono. Tentoonstellingscatalogus Rijksmuseum Twente (Amsterdam 2001).
- [Over Geesje Kwak], Hawkwood, On being the opposite of a moth, 12-3-2010 [URL: http://theoppositeofamoth.blogspot.nl/2010/03/girl-in-kimono.html; geraadpleegd 15-9-2016].
- Suzanne Veldink, Breitner. Meisje in kimono. Tentoonstellingscatalogus Rijksmuseum (Amsterdam 2016).
- Bianca Stigter, ‘Een meisje voor haar eigen plezier’, NRC-Handelsblad, 20-2-2016.
Illustraties
- Foto door George Hendrik Breitner, 1893-1895 (UB – Leiden Prentenkabinet Leiden).
- Meisje in witte kimono, door George Hendrik Breitner, 1894 (Rijksmuseum, Amsterdam).
Auteur: Kees Kuiken
laatst gewijzigd: 15/09/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.