© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Presburg, Henriette, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Presburg [13/01/2014]
PRESBURG, Henriette (geb. Nijmegen 20-9-1788 – gest. Trier 30-11-1863), moeder van Karl Marx. Dochter van Isaac Heymans Presburg (gest. 1832), koopman in textiel, en Nanette Salomons Cohen (gest. 1833). Op 22-9-1814 trouwde Henriette Presburg in Nijmegen met Heinrich Marx (1777-1838), advocaat. Uit dit huwelijk werden 9 kinderen geboren, van wie er 2 jong stierven.
Henriette was de op één na oudste uit een gezin van vijf kinderen. Haar vader, vanaf 1784 woonachtig in de Nonnenstraat in Nijmegen, was voorzanger van de joodse gemeente. De achternaam, die haar vader pas in 1812 officieel aannam, duidt erop dat hij oorspronkelijk afkomstig was van Presburg, het huidige Bratislava. Henriettes moeder kwam uit Amsterdam. De Presburgs waren niet onbemiddeld: toen Henriette trouwde, kreeg zij een bruidsschat van twintigduizend gulden mee.
Na hun huwelijk vertrok het echtpaar naar Trier, de woonplaats van Heinrich. Karl, geboren in 1818, was het derde kind. Bij hun huwelijk waren Henriette en Heinrich nog joods, maar Heinrich liet zich omstreeks 1820 protestants dopen om zijn beroep uit te kunnen oefenen. Hun zeven kinderen werden in augustus 1824 gedoopt; Henriette wachtte nog tot november 1825.
Door de biografen van Karl Marx wordt Henriette vaak afgeschilderd als een ‘gutes Hausmütterchen ohne besondere Geistesgaben’. Inderdaad betoont zij zich in haar brieven aan Karl een bezorgde moeder, maar de neerbuigende karakteromschrijving is toch grotendeels gebaseerd op de negatieve uitlatingen die Marx in zijn brieven deed over zijn moeder. Toen hij als vluchteling in Londen in grote armoede verkeerde noemde hij haar in zijn brieven aan Friedrich Engels ‘die Alte’, die hem niet snel genoeg uit zijn financiële nood verloste.
Na de dood van Heinrich moest Henriette in haar eentje het gezin met zes thuiswonende kinderen bestieren; zoon Karl studeerde toen al. Ondanks haar bruidsschat en het geld dat Heinrich had verdiend, leefde het gezin zeer zuinig. Haar financiële zaken liet Henriette regelen door haar Nederlandse zwager Lion Philips, grootvader van de stichters van het Philips-concern. In 1859 benoemde ze hem tot haar executeur-testamentair. Na haar overlijden bleek dat er nog behoorlijk veel geld voor elk van de kinderen resteerde.
Naslagwerken
Nijmeegse biografieën.
Literatuur
- W. Blumenberg, ‘Ein unbekanntes kapitel aus Marx’ leben’, International Review of Social History 1 (1956) 74-81 [brieven van Henriette aan familieleden].
- Kurt P. Tudyka, ‘Henriette Presburg. Ter herinnering aan de moeder van Karl Marx’, Numaga 32 (1985) 22-24.
- Jan Gielkens, ‘Was ik maar weer in Bommel’. Karl Marx en zijn Nederlandse verwanten (Amsterdam 1997).
- Jan Gielkens, Karl Marx und seine niederländischen Verwandten. Ein kommentierte Quellenedition (Trier 1999).
Redactie
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.