Rasquert, Beetke van (ca. 1485-1554)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Rasquert, Beetke van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Rasquert [13/01/2014] 

RASQUERT, Beetke van, ook bekend als Beetke van Ewsum (geb. ca. 1485 – gest. 14-5-1554), Groningse erfdochter, grietman en grootgrondbezitster. Dochter van Azing (alias Azego) van Rasquert alias in den Ham alias Ailkema (gest. 1537), hoofdeling te Rasquert, en Bieuwe. In 1502 trouwde Beetke van Rasquert met Wigbold van Ewsum (gest. 1527), hoofdeling te Middelstum. Uit dit huwelijk werden ten minste 5 zoons en 3 dochters geboren.  

Beetke van Rasquert, vernoemd naar haar grootmoeder Beetke Reindersma, groeide op als enig kind. In 1502 trouwde zij met haar achterneef, de schatrijke jonker Wigbold van Ewsum – een huwelijk waarvoor dispensatie was verleend. Als bruidsschat kreeg zij onder meer de Ailkemaheerd mee, haar ouderlijk huis bij Rasquert in Noord-Groningen. In verband met de Gelders-Bourgondische strijd om de heerschappij over Groningen verhuisden Beetke van Rasquert en haar man tijdelijk naar Hasselt bij Zwolle. Na hun terugkeer in 1520 kochten zij op grote schaal veenland in het Groninger Westerkwartier (Vredewold). Daar, op de in 1524 gebouwde borg Nienoord, koos Beetke van Rasquert na de dood van Wigbold haar hoofdverblijf, en niet in Middelstum, waar de borg van haar echtgenoot stond. In 1531 werd zij erfelijk grietman (sic) van Vredewold. Haar voorouders van de Ailkema-kant hadden in de vijftiende eeuw hun bezit en heerlijke rechten aanzienlijk uitgebreid, en in 1537 erfde zij ook deze bezittingen. Omdat zij als ‘nagelaten weduwe’ en ‘vrouwe van Nienoord’ het familiebezit nog flink wist uit te breiden, werd zij de machtigste vrouw van de Groninger Ommelanden. De dorpskerk van Midwolde diende voortaan tevens als slotkapel van Nienoord.

Dat Beetke van Rasquert zich op Nienoord vestigde en niet in Middelstum hield vermoedelijk verband met het slepende conflict tussen haar familie en de Middelstumer hoofdelingenfamilie Entens –  volgens haar niet meer dan omhooggevallen ‘eigenerfden’. Het ging onder meer om de herenbank in de dorpskerk en het recht om een kapelaan te benoemen. Haar uitlandigheid maakte haar positie in Middelstum er niet sterker op. Zo werd ze in 1537 gedwarsboomd in haar wens om haar eigen vader in het familiegraf van de Ewsums te Middelstum bij te zetten. Overigens liet Beetke van Rasquert zich ook als trouw katholiek kennen. Omstreeks 1533 bood zij enkele voor de ‘lutherij’ gevluchte nonnen uit Oost-Friesland (onder wie haar schoonzuster Hisse van Ewsum) onderdak op Nienoord en in 1534-1535 liet zij een groep dopersen vervolgen (Schut nr. 330).

‘Beata van Rasquert, weduwe van Wigbold van Ewsum tot Ewsum en Middelstum’ werd in 1554 begraven in Midwolde. Ruim een eeuw later (rond 1669) zou Anna van Ewsum haar laten bijzetten in de nieuwe familiegrafkelder die ze daar liet bouwen (Pathuis, nr. 2724). Haar leven lang had Beetke van Rasquert het erfgoed van haar man bijeengehouden, maar twee jaar na haar dood kwam een scheiding tot stand. Twee zoons, Onno en Hidde van Ewsum, waren reeds kinderloos overleden. De oudste nog levende zoon Johan (actief 1537-1569) kreeg de borg Ewsum in Middelstum en de havezate Mensinge in Roden, zijn broer Christoffer (gest. 1583) de Ailkemaheerd, en Wigboldus (gest. 1584) Nienoord en het grietmanschap. Ook de dochters Clara (tr. 1550 Frederik Ripperda), Gele (gest. 1570) en Anna (tr. 1533 Fokko Ripperda) deelden in de erfenis.

Historica Maria Hartgerink-Koomans, die in 1938 promoveerde op de familiegeschiedenis van de Ewsums, stelt dat Beetke van Rasquert bekend stond om haar hebzucht. Volgens een plaatselijke overlevering zou zij rondspoken bij de slotvijver waarin een van haar slachtoffers zich zou hebben verdronken. In 1993 dook op een veiling een zestiende-eeuws vanitas-portret van een oudere vrouw op. Uit het wapen bleek dat dit Beetke van Rasquert was. De schilder was mogelijk een leerling van Jan van Scorel. ‘Als een zelfbewuste matriarch, maar zonder illusies, blikt Beetke ons aan’, aldus Lies Ast-Boiten in 1994. De naam van Beetke van Rasquert leeft sinds 2006 ook voort in ‘Beetke Benieuwd’, een stichting die culturele activiteiten organiseert in de borg Ewsum te Middelstum.

Archivalia

Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven: toegangen 136 (Hoge Justitiekamer), 626 (huisarchief Nienoord), 696 (familie Van Ewsum) [onder meer zes brieven], 1032 (verzameling afschriften register Feith).

Literatuur

• M. Hartgerink-Koomans, Het geslacht Ewsum (Groningen/Batavia 1938).
• A. Pathuis, Groninger gedenkwaardigheden (Assen/Amsterdam 1977).
• W.J. Formsma, R.A. Luitjens Dijkveld-Stol en A. Pathuis, De Ommelander borgen en steenhuizen (Assen 1987).
• E. Schut, Inventaris van het archief van de familie Van Ewsum 1350-1646 (Groningen 1993).
• L. Ast-Boiten, ‘Het portret van Beetke van Raskwerd’, Stad en Lande 3-3 (1994) voorplaat en 2-7.
• R. Alma, ‘Overzicht van Ommelander hoofdelingen (1498-1516)’, Virtus 10 (2003) 58-70.

Illustratie

Paneel door onbekende kunstenaar, ongedateerd (Groninger Museum).

Auteur: Kees Kuiken

Biografienummer in 1001 Vrouwen: 72

laatst gewijzigd: 13/01/2014

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.