© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marloes Huiskamp, Rijck, Cornelia de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Rijck [13/01/2014]
RIJCK, Cornelia de (geb. Amsterdam 11-10-1653 – gest. Amsterdam 4-10-1726), schilderes van vogelstukken en tekenares van insecten en vlinders. Dochter van Dirck Jansz. de Rijck en Ariaantje Wessels (gest. 1709?). Cornelia de Rijck trouwde (1) op 3-12-1688 in Amsterdam met Gerrit van Goor (gest. 1695/96), schilder; (2) op 3-2-1697 in Amsterdam met Simon Schijnvoet (1652-1727), dienaar van de schout, amateur (tuin-)architect en verzamelaar. Uit huwelijk (1) werden 2 dochters en 1 zoon geboren, uit (2) 1 dochter.
Cornelia de Rijck werd geboren als derde kind van Dirck Jansz. de Rijck en Ariaantje Wessels, in een gezin van ten minste vier zonen en twee dochters. Zeker is dat een ouder zusje stierf als baby. Over de jeugd en opleiding van Cornelia is niets bekend. Zij trouwde in 1688, op haar 35ste, met Gerrit van Goor, portrettist en genreschilder. In het daaropvolgende jaar werd zij door hem achter haar schildersezel geportretteerd. Het echtpaar kreeg drie kinderen: Adriana (december 1690), Abigael (december 1692) en Dirck (december 1694/januari 1695, waarschijnlijk kort daarna overleden).
Een gesigneerd en 1690 gedateerd schilderij maakt duidelijk dat Cornelia de Rijck werkzaam was als zelfstandig schilderes. Toen haar man omstreeks 1695/1696 stierf, zo deelt Van Gool mee in De nieuwe schouburg der Nederlandsche kunstschilders en schilderessen (1751), besloot diens leerling Gerard Rademaker (1672-1711) in de leer te blijven bij ‘zijn overleden meesters nagelaten weduwe, Cornelia de Ryck, […] ook een schilderes zijnde’ (Van Gool, 379-380). Cornelia blijkt later ook een handel in verven gehad te hebben: in de huwelijkse voorwaarden voor haar tweede huwelijk, opgesteld op 31 januari 1697, liet zij behalve kleding en juwelen ook haar ‘verfwinkel’ uitsluiten van de gemene boedel.
Haar tweede echtgenoot, Simon Schijnvoet, was ooit door Van Goor geportretteerd. Mogelijk had Cornelia de Rijck zelf ook al vaker voor hem gewerkt: bij haar dood in 1726 wordt hij in een grafschrift haar ‘Meceen’ genoemd (Stamboek Schijnvoet). De uit Den Haag afkomstige Schijnvoet begon zijn beroepsleven als zadelmaker, maar wist zich op te werken tot onderschout en hoofdprovoost van het Aalmoezeniersweeshuis in Amsterdam. Hij was een veelzijdig man, die zich bezighield met onder meer (tuin-)architectuur, prent- en dichtkunst. Hoewel hij niet bemiddeld was, slaagde hij er toch in een van de grootste Amsterdamse collecties van naturalia en curiositeiten bijeen te brengen.
Cornelia de Rijck en Simon Schijnvoet waren bevriend met verzamelaars, dichters en kunstenaars. Dit blijkt onder meer uit het stamboek van Schijnvoet, een soort album amicorum met gedichten van vrienden, bekenden en familieleden (Amsterdam, Rijksprentenkabinet). Hierin zijn ook diverse gedichten te vinden die aan Cornelia de Rijck zijn opgedragen, onder anderen van het enige gezamenlijke kind van Cornelia en Simon, dochter Cornelia (geb. 1698). Toen Cornelia de Rijck in 1726 stierf, werden er verschillende grafschriften voor haar geschreven die zijn opgenomen in het stamboek van haar echtgenoot.
Werk
Cornelia de Rijck was gespecialiseerd in het schilderen van (water-)vogels en hoenders, rondscharrelend op een boerenerf of in een tuin. Zij slaagde erin deze dieren op natuurlijke wijze weer te geven en werd daarom in een gedicht door de bevriende tekenaar-schrijver Jan Goeree zelfs vergeleken met de beroemde pluimveeschilder Melchior Hondecoeter: ‘[Cornelia] die door uw wakk’re hand/ al wat na ’t sterredak zich heft op vleugelen/ zo levend weet te malen/ Dat gij de fenix [Hondecoeter] in die konst steekt naar de kroon’ (huwelijksgedicht in Stamboek Schijnvoet). Soms werkte Cornelia samen met landschapsschilders, zoals onder meer blijkt uit een vermelding in de nalatenschap van Simon Schijnvoet: ‘Een [stuk] van dezelfde [Cornelia] zijnde een havik onder de hoenders, het landschapje van de jonge Weenicx’.
Er zijn maar weinig schilderijen van Cornelia de Rijck bewaard gebleven of als zodanig herkend. De meeste daarvan bevinden zich in de kunsthandel of in privécollecties. Slechts enkele schilderijen zijn in een museum te vinden. Wel wordt in de Koninklijke Academie van Wetenschappen in Stockholm een opmerkelijke verzameling van 116 tekeningen van haar hand bewaard. Het gaat hier om een getekende catalogus van de collectie Surinaamse vlinders en insecten van Simon Schijnvoet, door Cornelia gemaakt ‘om al deze zeldzaamheden, voor ’t slijten van de jaren door haar begaafd penseel zorgvuldig te bewaren’ (‘Op het kunstvertrek van de Heere Simon Schijnvoet’, Joannes Braam in Stamboek Schijnvoet). Het gehele boek, dat oorspronkelijk 120 tekeningen telde, werd op 18 februari 1728 samen met andere tekeningen en prenten uit Schijnvoets nalatenschap geveild.
Naslagwerken
Van der Aa; Elck zijn waerom; Van Eynden/Van der Willigen [Schijnvoet]; Van Gool [onder Gerard Rademaker]; Kobus/De Rivecourt; Kramm; Lexicon Noord-Nederlandse kunstenaressen; Petteys; Thieme-Becker; Wurzbach.
Archivalia
- Stadsarchief Amsterdam: DTB, Dopen 43, p. 458 [Cornelia de Rijck, d.d. 14-10-1653] [ook haar broers en zus, en haar kinderen zijn in de doopboeken van dit archief te vinden]. DTB, Trouwen 517, p. 379.
- Rijksprentenkabinet Amsterdam: S. Schijnvoeds Stamboek, inv. nr. 310 N B1-1905-118 [o.a. exacte geboorte- en sterfdag van Cornelia de Rijck, huwelijksgedichten en grafschriften].
- Voor archivalia omtrent het huwelijk van Cornelia de Rijck met Simon Schijnvoet, en de nalatenschap van Schijnvoet, zie Van de Roemer, 26, 217, bijlage 4.
Werken
- Pluimvee en duiven, Boedapest, Szépművészeti Múzeum (afb. Bernt).
- 116 tekeningen van Surinaamse vlinders en insecten, Stockholm, Koninklijke Academie van Wetenschappen (afb. Meijer 1994 en Den Haag, RKD).
- Zie ook Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag: Collectie beelddocumentatie.
Literatuur
- Catalogus van een uytmuntende party tekeningen en prenten […] Alles nagelaten door Simon Schijnvoet […] De verkooping zal geschieden […] op […] 18 february, Ao. 1728 [Amsterdam 1728] 7.
- Z.C. von Uffenbach, Merkwürdige Reisen durch Niedersachsen, Holland und Engelland deel 3 (Ulm/Memmingen 1754) 674.
- W. Bernt, Die niederländischen Maler des 17. Jahrhunderts 3 (München 1970) nr. 1004.
- F. Meijer, ‘Surinaamse insecten door Cornelia de Rijck’, RKD Bulletin 2 (1994) nr. 1, 5-7.
- C.S. Oldenburger-Ebbers en A.L. Reiman, ‘Nogmaals Petersburg langs de Vecht. Een vergelijking tussen twee plattegronden voor deze buitenplaats uit de collectie van Peter de Grote’, Bulletin KNOB 100 (2001) 100-112 [over C. de Rijck: 100, 110, noot 10-11].
- G.M. van de Roemer, De geschikte natuur. Theorieën over natuur en kunst in de verzameling van zeldzaamheden van Simon Schijnvoet (1652-1727) (Amsterdam 2005) 24-28, 40, 47, 199, 217.
Illustraties
- Cornelia de Rijck achter de schildersezel, geschilderd door Gerard van Goor, gesigneerd en gedateerd ‘1689’, Veiling Zürich, Schuler Auktionen, 21-6-2002, 90, nr. 4343.
- Eenden voor een landschap met landhuis, doek, gesigneerd Cornelia de Rijck (MuseumgoudA, Gouda / foto Tom Haartsen).
Auteur: Marloes Huiskamp
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 366
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.