Scherphuis, Ageeth (1933-2012)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Liesbeth Sparks, Scherphuis, Ageeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Scherphuis [11/12/2020] 

SCHERPHUIS, Albertha Geertruida (geb. Zaandam 30-3-1933 – gest. Amsterdam 16-4-2012), journaliste, programmamaakster, feministe. Dochter van Frederik Johannes Jan Scherphuis (1905-1989), tandarts, en Neeltje Elisabeth Laban (1907-1994). Ageeth Scherphuis (1) trouwde op 30-6-1956 in Zaandam met Johannes Coenraad de Wolff (1931-1959), piloot bij de marine; (2) trouwde op 15-7-1961 in Amsterdam met Bert Sprenkeling (1934-2012), persfotograaf; (3) had vanaf 1968 een relatie met Joop van Tijn (1938-1997), journalist. Uit huwelijk (1) werd 1 zoon geboren. Uit huwelijk (2), dat op 16-7-1969 werd ontbonden, werd 1 dochter geboren.

Albertha Geertruida (Ageeth) Scherphuis was de oudste van twee dochters in een welgesteld gezin in Zaandam – in 1944 werd nog een broertje geboren dat vlak na de geboorte overleed. Haar vader was tandarts, haar moeder verzorgde de administratie van de praktijk. Tussen 1939 en 1945 bezocht Ageetje, zoals zij in haar jeugd genoemd werd, de openbare lagere school in Zaandam. In 1944 liet haar vader haar intelligentie testen, waaruit bleek dat zij over ‘zeer goede talenaanleg’ beschikte (Archief Ageeth Scherphuis, inv. 2). Na drie jaar hbs aan het Zaanlands Lyceum stapte ze over naar de mms in Bergen, waar ze in 1950 haar eindexamen haalde. Daarna ging ze naar de Hogere Hotelvakschool in Den Haag. Haar loopbaan in de horeca brak zij echter voortijdig af – naar eigen zeggen omdat ze er ongeschikt voor was: ‘te onafhankelijk en te zelfstandig’ (Limburgsch Dagblad, 6-7-1963).

Scherphuis besloot haar talenaanleg en onafhankelijkheid in te zetten in de journalistiek. In 1953 kreeg zij een betrekking bij De Typhoon, het dagblad voor de Zaanstreek. Ze werd aanvankelijk aangenomen als redactie-assistente, volgens Scherphuis zelf omdat de hoofdredacteur een vrouw ongeschikt achtte voor verslaggeving. Vanwege haar ‘gedram’, zoals  ze het zelf noemde, mocht ze een reportage maken over de plaatsing van een nieuwe haan op de Zaanse kerktoren, waarmee ze zich als verslaggever bewees. In de jaren die volgden schreef Scherphuis over de meest uiteenlopende onderwerpen. Ze noemde de journalistiek later ‘een soort verslaving’ (Het Vrije Volk, 9-3-1973).

Carrière

In de zomer van 1956 deed Scherphuis in opdracht van De Typhoon verslag van de zoektocht van de AVRO naar een nieuwe omroepster, die de zwangere Mies Bouwman zou kunnen vervangen. Scherphuis viel met haar chique uitstraling zo op tussen de vele kandidaten, dat zij de baan zelf kreeg aangeboden. Op 12 september 1956, drie maanden na haar huwelijk met de piloot Hans de Wolff, was Scherphuis voor het eerst als omroepster van de AVRO op de Nederlandse televisie te zien. Ze werd op slag beroemd, een feit waar ze zich de eerste jaren over bleef verbazen.

Al snel miste Scherphuis de uitdaging in haar werk als omroepster. Ze wilde het liefst doorgroeien bij de televisie, maar dat bleek niet eenvoudig. Later zei ze daarover: ‘Ik was daar vanwege mijn uiterlijk en iets anders viel er niet te doen. Ik denk achteraf dat daar de basis ligt voor mijn feminisme’ (Vara-gids, 11-2-1984). Maar ze vond andere manieren om zich te ontwikkelen. Zo bleef ze naast haar televisiewerk schrijven, onder meer voor De Typhoon. Ook speelde ze tussen 1958 en 1960 de rol van ‘omroepster Ageeth’ in de kinderserie Varen is fijner dan je denkt, geschreven en geregisseerd door Mies Bouhuys.

Na drie jaar bij de AVRO gewerkt te hebben kreeg Scherphuis groot leed te verwerken. Eind september 1959 verongelukte haar echtgenoot: zijn straaljager stortte neer boven de Noordzee. Scherphuis bleef in Zaandam wonen, met hun zoontje Egbert. Nog geen jaar later, op 22 augustus 1960, verdronk het jongetje in de Balkenhaven, waar Scherphuis’ woonboot ‘t Hemeltje lag. Kort hierna leerde Scherphuis de Parool-fotograaf Bert Sprenkeling kennen, met wie ze in de zomer van 1961 in het huwelijk trad. Het echtpaar ging wonen aan de Van Eeghenstraat in Amsterdam. Ze zouden samen een dochter krijgen.

In 1966 kondigde Scherphuis haar afscheid als AVRO-omroepster aan. Ze wilde méér doen dan programma’s aankondigen, verklaarde ze. ‘Ik heb er genoeg van hammondorgel spelende heren en zingende juffrouwen aan te kondigen. [...] Ik zou het liefst bij een actualiteitenrubriek gaan werken’ (Nieuwsblad van het Noorden, 9-7-1966). Haar wens ging in vervulling: tussen oktober 1966 en december 1968 presenteerde zij met nieuwslezer Philip Bloemendaal het actualiteitenprogramma Monitor van de NTS. Er volgden meer programma’s waaraan zij een inhoudelijke bijdrage leverde: Scala (actualiteiten), Kunstgrepen en Uit de kunst. Vanaf begin jaren zeventig was Scherphuis ook steeds vaker betrokken bij de productie van andere programma’s.

Tijdens haar werk voor Monitor kreeg Scherphuis een affaire met Vrij Nederland-redacteur Joop van Tijn. Rond 1968 beëindigden Scherphuis en Van Tijn beiden hun huwelijk en trokken bij elkaar in. ‘We hadden een fantastische tijd, maar dag en nacht met Joop samen zijn was een uitputtingsslag’, vertelde Scherphuis later (Vrij Nederland, 1-9-2007). Al snel bleek dat Van Tijn ook relaties met andere vrouwen had. Scherphuis legde zich daarbij neer. Vanaf begin jaren tachtig woonden ze niet meer samen, maar hun relatie hield nog jaren stand.

De feministische zaak

Scherphuis raakte intussen meer en meer betrokken bij de feministische zaak. Zij gebruikte haar positie als journalist en televisiemaker om het maatschappelijk debat over kwesties als seksualiteit, abortus en gelijke behandeling en beloning van de werkende vrouw aan te zwengelen. Daarbij was zij haar tijd vooruit. Het programma Dames gaan voor, dat zij in 1973 maakte voor de NOS, werd vanwege slechte kijkcijfers al snel gestaakt. Een veel groter succes was het NOS-praatprogramma Ot... en hoe zit het nou met Sien?, waarin ze heikele vrouwenkwesties aansneed. Het programma, geheel gemaakt door vrouwelijke journalisten en redacteuren, liep van 1975 tot 1982. Scherphuis zelf omschreef het als een belangrijk keerpunt in het debat over vrouwenrechten. ‘In mijn gevoel hebben we daarmee toch iets in gang gezet: het nadenken over de situatie en positie van vrouwen’ (Vara-gids, 11-2-1984). Tussen 1979 en 1983 was Scherphuis tevens betrokken bij het feministische opinieblad Serpentine.

Nadat het programma Ot... in 1982 ten einde was gekomen, begon Scherphuis als redacteur bij Vrij Nederland, waar Joop van Tijn nog steeds redacteur was. Zij schreef over vrouwenkwesties, zorg en de Duitse Bezetting. Zo schreef zij in 1984 met Anita van Ommeren een speciale bijlage over de Nederlandse verzetsheld Gerrit Jan van der Veen. Daarnaast bleef zij bij de televisie betrokken: tussen 1984 en 1989 bijvoorbeeld als samensteller en interviewer voor Kwartslag, een praatprogramma van het Humanistisch Verbond. Na haar pensionering, in 1998, bleef Scherphuis nog twee jaar als freelancer schrijven voor Vrij Nederland. In 2009 werd zij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zij overleed in 2012 na een ziekbed van enkele maanden.

Ageeth Scherphuis ontwikkelde zich tijdens haar lange loopbaan tot invloedrijk programmamaakster en journaliste. Zij zette zich in die hoedanigheid vooral in voor het verbeteren van de positie van de Nederlandse vrouw. Met haar programma’s en artikelen stimuleerde zij een brede maatschappelijke discussie over vrouwenkwesties. Zij heeft, kortom, een belangrijk aandeel gehad in de tweede feministische golf in Nederland.

Archivalia

Atria. Instituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, Amsterdam: Archief-Ageeth Scherphuis (1933-2012). 

Werk

Naast tientallen artikelen voor Vrij Nederland, publiceerde Ageeth Scherphuis onder meer:

• [met Anita van Ommeren] ‘Die man had moeten blijven leven.’ Gerrit Jan van der Veen en het verzet (Amsterdam 1988). [oorspronkelijk verschenen als bijvoegsel bij Vrij Nederland, 1984]
• [met Anita van Ommeren] De oorlog van Esmée van Eeghen (Amsterdam 1988) [oorspronkelijk verschenen als bijvoegsel bij Vrij Nederland, 1986].
• [met Anita van Ommeren] De vrouwenkliniek : een kwarteeuw gynaecologie in Amsterdam (Amsterdam 2006) [heruitgave van publicatie uit 1983]. 
• De radiocolumns die Scherphuis in 2007 voor het radioprogramma OVT hield, zijn hier terug te luisteren. 
• Een overzicht van haar televisie-oeuvre is te vinden bij Beeld en Geluid.

Voor meer publicaties, zie Worldcat.

Literatuur

• Necrologieën, onder meer in:
• Vrij Nederland, 17-4-2012.
• Opzij, 16-4-2012.
• Limburgsch Dagblad, 6-7-1963 [interview].
• Nieuwsblad van het Noorden, 9-7-1966 [interview].
• Nieuwsblad van het Noorden, 29-3-1968 [interview].
• Het Vrije Volk, 9-3-1973 [interview].
• Jaane Krook, [interview], Viva, 22-9-1978.
• Syliva Verduin, [interview], Vara-gids, 11-2-1984).
• Ben Kolster, Helden van toen, 14-9-2011 [televisieprogramma].

Illustratie

Auteur: Liesbeth Sparks

laatst gewijzigd: 11/12/2020

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.