© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: W.R.D. van Oostrum, Spaan, Agatha van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Spaan [13/01/2014]
SPAAN, Agatha van (geb. Rotterdam 29-1-1761 – gest. Rotterdam 18-2-1831), gelegenheidsdichteres. Dochter van Gelinus van Spaan (1731-1800), koopman, en Agatha van der Wallen (1727-1794). Agatha van Spaan trouwde (1) op 10-9-1783 in Rotterdam met Reinier van Spaan (1754-1812), advocaat; (2) op 2-2-1815 in Rotterdam met Jean-Jacques Keppele (1766-1840). Beide huwelijken bleven kinderloos.
De Rotterdamse familie (Van) Spaan behoorde tot de verlichte remonstranten met actieve en brede culturele interesses. In Rotterdam en omstreken onderhield men stevige (familie-) relaties met gelijkgezinde families als Van der Wallen, Brakel, Maas en Van der Pot. Zo had de aantekening van het huwelijk van Agatha’s ouders in 1756 plaatsgevonden bij oom Pieter van der Wallen en tante Agatha Brakel thuis op de Wijnhaven.
Agatha van Spaan werd ruim een maand na haar geboorte gedoopt: op 9 maart 1761. Haar jeugdjaren bracht zij met een oudere zuster, Johanna (1757-1792), door aan de prestigieuze Wijnkade, bij de Kleine Wijnbrug. Haar vader, Gelinus (Geleijn) van Spaan, was weliswaar een gefortuneerd koopman, maar haar ouders handhaafden thuis normen van een zekere ingetogenheid, zoals op te maken is uit een gedicht van Abraham Maas: ‘de gulde matigheid […] moest steeds bij u de tafel dekken’ (Maas, 100). Agatha’s vader is vooral bekend gebleven door zijn bemoeienis met de oprichting in 1773 van de Rotterdamse schouwburg, waaraan hij samen met de koopman-dichter Cornelis van der Pot artistiek leiding gaf. In deze ambiance groeide Agatha van Spaan op.
Op 10 oktober 1778 werd Agatha van Spaan honorair lid van het Haagse letterkundige genootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlyt (KSGV), waarvan in 1772 haar vaders halfbroer, dominee Johannes van Spaan (1724-1789), een der oprichters was geweest. De bestuursnotulen van 29 januari 1780 melden de ontvangst van haar gedicht ‘Print van een’ waaren Christen’, dat al op 12 februari werd geaccepteerd (Archief KSGV, nr. 9). Onder de titel ‘De christen’ verscheen het in de genootschapsbundel Proeven van 1782, in de afdeling ‘Bybel- en zedegedichten’. De ware christen omschrijft ze daarin als diegene ‘die God teer bemint, in reine ootmoed leeft,/ Aan ’s werelds ijdelheid zijn hart noch zinnen geeft,/ […] zuivre billijkheid betracht in al zijn gangen,/ […] Zich stil en vreedzaam draagt in ’s aardrijks wijflend lot,/ En al zijn lust bepaalt tot ’s Hoogsten rein gebod’ (Proeven, 98). Meer heeft Agatha van Spaan niet bij KSGV gepubliceerd. Haar andere verzen zijn bijdragen aan de Rouwzangen ter gedachtenisse van Joannes Frets (1780) en aan de Zilveren trouwgezangen bij het 25-jarig huwelijk van haar ouders (1781); ook schreef ze een gedicht bij het overlijden van de dichteres Juliana Cornelia de Lannoy, ‘het puik der zanggodinnen’ (1782). Gedichten van na 1782 zijn niet bekend.
Op 10 september 1783 trouwde Agatha van Spaan in Rotterdam met haar in Dordrecht geboren neef Reinier van Spaan, zoon van bovengenoemde Johannes en advocaat in Den Haag. Het echtpaar vestigde zich in zijn woonplaats, Den Haag, waar Agatha’s sociale contacten lagen in de kringen van echtgenoot en schoonouders. Behalve haar schoonvader was ook Reinier actief in KSGV. Jaarlijks genoten bestuur en beschermheren van het genootschap een ‘vriendelijke maaltijd’ op Oostvliet, het buiten van Van Spaan tussen Den Haag en Leiden, waarbij Agatha en haar schoonmoeder als gastvrouw optraden.
Aan het KSGV-lidmaatschap van Agatha van Spaan kwam in 1787 abrupt een einde, toen na de terugkeer van Willem V in Den Haag, op 20 september, de orangisten binnen KSGV spraken over royementen. De patriotse familie Van Spaan hield de eer aan zichzelf en op 15 december bedankte niet alleen haar schoonvader, maar zei ook Agatha’s man zijn eigen én haar lidmaatschap op (Archief KSGV, nrs. 46, 47 en 93). Na 1789, het jaar waarin Agatha’s schoonouders overleden, verhuisden zij en Reinier terug naar Rotterdam.
Het huwelijk tussen Agatha van Spaan en Reinier van Spaan is voorzover bekend kinderloos gebleven. Na de dood van haar echtgenoot op 20 maart 1812 hertrouwde ze op 2 februari 1815 met Jean-Jacques Keppele, weduwnaar van Cornelia C. Clepole de Norborough, die eerder getrouwd was geweest met een broer van Reinier, de jurist Pieter van Spaan (1748-voor juni 1798). Op 18 februari 1831 overleed Agatha van Spaan in Rotterdam, op de leeftijd van zeventig jaar.
Naslagwerken
Van der Aa; Frederiks/Van den Branden; NBAC.
Archieven
- Stadsarchief Amsterdam: DTB, Begraven [Johannes van Spaan].
- Haags Gemeentearchief: DTB. Toegang 46 (Genootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlyt), inv. nrs. 8-10, 13-14, 41, 45-47, 92-93, 102-103, 162, 187-189, 194, 260-263, 327. Bibliotheek, X m 179 [zangen bij huwelijk van P. van Spaan en C.C. Clepole de Norborough].
- Gemeentearchief Dordrecht: DTB.
- Gemeentearchief Rotterdam: DTB.
Publicaties
- ‘De christen’, in: Proeven van poëtische mengelstoffen, door het dichtlievend kunstgenootschap, onder de spreuk: Kunstliefde Spaart Geen Vlyt, deel 7 (Leiden 1782) 98.
- ‘Op het graf van de hoog welgeboren jongkvrouwe Juliana Cornelia baronesse de Lannoy’, in: J.C. de Lannoy, Nagelaten dichtwerken, afd. ‘Lykdichten’ (Leiden 1783) 154.
Literatuur
- A. Maas, Gedichten (Alkmaar 1800) 100.
- C.B.F. Singeling, Gezellige schrijvers. Aspecten van letterkundige genootschappelijkheid in Nederland, 1750-1800 (Amsterdam 1991).
- W.R.D. van Oostrum, Juliana Cornelia de Lannoy (1738-1782): ambitieus, vrijmoedig en gevat (Hilversum 1999).
- S. Vuyk, Verlichte verzen en kolommen. Remonstranten in de letterkunde en tijdschriften van de Verlichting 1720-1820 (Amsterdam 2000).
- M. de Vries, Beschaven! Letterkundige genootschappen in Nederland 1750-1800 (Nijmegen 2001).
- A. van der Steur, T. Hopman, P. Kouwenberg e.a., Gelegenheidsgedichten. Los verschenen gedrukte gelegenheidsgedichten op Nederlandse personen, 17e-20e eeuw (= Catalogus 28, Antiquariaat A.G. van der Steur) (Haarlem 2004) GG 0912 [Rouwzangen ds. Frets], GG 0937 [Zilveren trouwgezangen voor Van Spaan-Van der Wallen].
Auteur: W.R.D. van Oostrum
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.