© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Tobbe, Anna Maria, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Tobbe [11/12/2017]
TOBBE, Anna Maria (geb. Zaandijk, 24-9-1838 – gest. Zaandijk, 17-8-1886), een van de eerste vrouwelijke apothekersbedienden van Nederland. Dochter van Hendrik Tobbe (1806-1865), apotheker, en Jeanette Scholten (1808?-1884), artsenijmengster. Anna Tobbe trouwde op 7-5-1880 in Zaandijk met Geurt Christoffel Theodorus van de Roemer (1819-1897), apotheker. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Anna Maria Tobbe werd
geboren als vierde van de zeven kinderen – vier jongens, drie meisjes – in een apothekersgezin
in Zaandijk. Apotheek Tobbe aan de Lagedijk (nr. 116-118) was een familiebedrijf:
ook Anna’s grootvader en overgrootvader Tobbe waren in Zaandijk werkzaam
geweest als apotheekhoudende heel- en vroedmeesters. Omdat drie broertjes jong
tot heel jong overleden, groeide Anna op met broer Hendrik (1834-1907) en haar zusjes
Barbara (1836-1898) en Helena (1844-1904). Over de schoolopleiding van Anna is
niets bekend.
Artsenijmengster
In 1864, toen Anna 26 jaar was, stierf vader Hendrik. Broer Hendrik en zus Barbara waren toen al de deur uit: Hendrik had zich als arts gevestigd in Heereveen (hij was in 1864 getrouwd), Barbara was in 1858 getrouwd met Bruining Stephan, een geneesheer in Koog aan de Zaan. Dat Anna ten tijde van de dood van haar vader in de zaak werkzaam was, blijkt uit de brief die ze direct erna schreef aan de Provinciale Commissie van Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzicht: Mejuffrouw A.M. Tobbe van Zaandijk vraagt om te worden ingeschreven als apothekersbediende, werkzaam in de apotheek van wijlen haar vader, die door een provisor (waarnemer) zou worden geleid. Zij schreef de commissie dat ze al enkele jaren praktische ervaring in de zaak had opgedaan. De commissie vond dit verzoek van een vrouw zo exceptioneel dat ze werd doorverwezen naar de minister van Binnenlandse Zaken. Van de minister – J.R. Thorbecke – kreeg ze op 25 juni 1865 een afwijzend antwoord. Zijn argument: in art. 17 van de instructie voor apotheken stond: ‘hij’. Intussen zette moeder Jeanette de apotheek voort. Toen dochter Helena in 1867 trouwde met Lodewijk Hendrik Wigersma, de arts die na de dood van vader Tobbe als provisor van de apotheek had gefungeerd, liet ze in de Burgerlijke Stand optekenen dat ze ‘artsenijmengster’ van beroep was.
Nadat in 1868 de wet op het examen van leerling-apotheker, hulpapotheker en apotheker was gewijzigd, vroeg Anna Tobbe opnieuw om toelating tot het examen, en dit keer kreeg ze toestemming: op 10 juli 1868 haalde ze in Den Haag haar diploma. Daarmee was ze de tweede vrouwelijke leerling-apotheker van Nederland – een week eerder had Aaltje Visser (1851-1871), een apothekersdochter uit Lemmer, in Meppel ook met goed gevolg het examen afgelegd. Blijkens advertenties in oktober van datzelfde jaar zocht men een nieuwe provisor voor de apotheek (Zaanlandsche Courant 17-10-1868 en Opregte Haarlemsche Courant, 15-10-1868). Anna’s zwager Lodewijk Wigersma was geneesheer geworden van de Amsterdamse verzekeringsmaatschappij De Nederlanden, een functie die hij kennelijk niet kon combineren met het toezicht op de apotheek in Zaandijk. Het is onbekend wie tussen 1868 en 1874 het toezicht heeft gehouden. Zeker is dat Geurt van de Roemer, een apothekerszoon uit Utrecht, dit vanaf september 1874 deed.
Als gediplomeerd apothekersbediende in de zaak van haar vader moet Anna Tobbe veel met provisor Geurt van de Roemer hebben samengewerkt. In 1880 – Anna was inmiddels 41 jaar, Geurt 61 jaar – trouwden ze. Na zes jaar huwelijk overleed Anna Tobbe, in de ouderdom van 47 jaar. Haar weduwnaar was erfgenaam en zette de apothekerszaak voort tot zijn dood in 1897.
Betekenis
Anna Tobbe was een van de dochters van een oud apothekersgeslacht in Zaandijk. In 1868 was ze een van de twee eerste vrouwelijke apothekers-leerlingen van Nederland die met goed gevolg haar apothekersexamen aflegden. Ondanks haar diploma had ze een toezichthouder nodig om de zaak van haar vader voort te zetten. Na zes jaar trouwde ze met hem. Omdat hun huwelijk kinderloos bleef, kwam er na hun dood een einde aan het ruim honderdjarige bestaan van apotheek Tobbe in Zaandijk. In 1906 werd het pand aan de Lagedijk gesloopt.
Archivalia
Noord-Hollands Archief, Haarlem: akten fam. Tobbe, BS Zaandijk.
Literatuur
- Leydsche Courant, 15-7-1868 [bericht dat Maria Tobbe is geslaagd]
- Opregte Haarlemsche Courant, 15-10-1868.
- Zaanlandsche Courant, 17-10-1868; 30-8-1884.
- Het Pharmaceutisch Weekblad (1868) 28.
- Pharmaceutisch adresboek (1881) 129.
- F. van Soeren, Doctores, meesters, apothecars en artsen. Feiten uit de Zaanse geneeskunde in de 19e eeuw (Wormerveer 1998) 29, 84 en 88.
Illustratie
Portretfoto door onbekende fotograaf, ca. 1880 (familiearchief Zwart).
Auteur: Redactie (met dank aan Diana van den Berg)
laatst gewijzigd: 11/12/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.