© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Troelstra, Hendrika, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Troelstra [13/05/2023]
TROELSTRA, Hendrika, ook bekend onder pseudoniem Heinke Bota en vooral bekend als Rika Brok-Troelstra (geb. Leeuwarden 21-11-1867 – gest. Assen 15-8-1944), onderwijzeres en secretaresse, bekend als socialistisch propagandiste en publiciste. Dochter van Jelle Troelstra (1833-1906), ontvanger rijksbelastingen, en Grietje Landmeter (1837-1871). Rika Troelstra trouwde op 13-5-1903 in Den Haag met Klaas Brok (1873-1944), journalist. Uit dit huwelijk werden 2 dochters geboren.
Rika Troelstra groeide op tegenover de dorpskerk van
Stiens, als vijfde van zeven kinderen van een belastingambtenaar. Haar oudste
broer Pieter (1860-1930) – in het Fries vooral bekend als ‘Piter Jelles’ – zou
leider worden van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Rika verloor
haar moeder toen ze drie was. Op haar zevende verhuisde het gezin naar
Leeuwarden, waar haar vader belastingontvanger werd en hertrouwde met de
boerendochter Geartsje Rinsma.
Als liberaal werd hij actief in de politiek. In Leeuwarden ging Rika naar de hbs
voor meisjes. Hierna ging ze Nederlands studeren in Utrecht. Ze maakte de
opleiding (mo) niet af maar ging werken als gouvernante, onder meer in Berlijn
en Amsterdam. In Berlijn maakte ze kennis met socialistische kopstukken als
Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht. Later
werkte ze als huismeesteres op een internaat in Nunspeet.
‘Rooie rotbrokken’
In Nunspeet leerde Riek Troelstra de eveneens in Friesland geboren, zes jaar jongere socialist Klaas Brok kennen, op dat moment machinist bij de fabrikant François Molijn. Troelstra en Brok trouwden in 1903 in Den Haag – Brok was er vanaf 1902 werkzaam als redacteur van het partijblad Vooruit en was voorzitter van de Haagse SDAP-afdeling. Als getrouwd stel verhuisden ze naar Velsen, waar Klaas Brok een kippenfokbedrijf begon. Het was in de eerste jaren een LAT-huwelijk: als secretaresse van directeur ‘Koninklijke Olie’ Henri Deterding werkte Rika Brok-Troelstra in Londen. Dat deed ze tot 1906. In de jaren daarna werd ze actief in de SDAP. In 1907 richtte ze met partijgenoten een socialistisch zangkoor op. Ze organiseerde ook een uitwisseling met Engelse socialisten, waarbij ze als tolk optrad. Na haar veertigste kreeg ze in Velsen kort achter elkaar twee dochters: Grietje (1908) en Renschke (1909).
In 1912 hadden Riek Brok-Troelstra en haar man voldoende gespaard om een boerderij te kopen – een oude droom van Klaas. Het werd een ontginningsboerderij in het Drentse Nooitgedacht. Het echtpaar bleef actief in de SDAP, wat hun dochters de scheldnaam ‘rooie rotbrokken’ opleverde. In 1917 begon Klaas Brok als 1917 bezoldigd propagandist en redacteur van het Drentsch Volksblad en in 1919 werd hij gekozen als de eerste SDAP-gedeputeerde van Drenthe. Riek Brok-Troelstra schreef regelmatig artikelen in partijbladen zoals Het Volk en had onder de schuilnaam Heinke Bota een opvoedingsrubriek in De Proletarische Vrouw. Ook gaf ze lezingen over vrouwenkiesrecht. Van 1925 tot 1927 zat ze als eerste SDAP-er in de gemeenteraad van Rolde.
Het gezin Brok verhuisde in 1927 naar Assen. Riek Brok-Troelstra werd er bestuurster van de Sociaal-Democratische Vrouwenclub en het Nutsdepartement, en richtte er verschillende ‘rode’ verenigingen op. Zo was ze onder meer betrokken bij de oprichting van een coöperatieve levensmiddelenwinkel en organiseerde ze huiskamerbijeenkomsten waar ze vrouwen leerde voor zichzelf op te komen.
Royement
In de jaren dertig raakte Riek Brok-Troelstra in de ban van de stalinistische propaganda die in Nederland werd verspreid door de Vereeniging Vrienden der Sowjet-Unie (VVSU). Ze ging Russisch studeren en werd in 1935 uitgenodigd om met een VVSU-delegatie de 1-meiviering in Moskou bij te wonen. Ze was van plan daar de SDAP te vertegenwoordigen, maar het partijbestuur wilde niet worden geassocieerd met de Stalinterreur en ontried haar de reis. Net als veel andere ‘fellow-travellers’, zoals ze soms spottend werden genoemd, kwam Brok-Troelstra van deze zorgvuldig geregisseerde propagandatrip terug met opgetogen verhalen over het ‘wonder’ in de Sovjet-Unie. Ze hield verschillende lezingen over haar reis. Het landelijke SDAP-bestuur besloot in juni 1935 dat ze met haar optreden bij ‘vijandige partijen of hun mantelorganisaties’ de partijstatuten had overtreden. In juli werd ze als partijlid geroyeerd ‘wegens gedragingen, die de Partij benadelen’. Brok-Troelstra moest haar royement via de krant vernemen.
In de jaren die volgden, ondersteunde Rika Brok-Troelstra vooral het werk van haar man, die nog altijd partijlid en gedeputeerde was. De nood in de Drentse venen was haar voornaamste zorg.
Haar man bleef in de bezettingsjaren gedeputeerde – dit om te voorkomen dat een NSB’er zijn plaats zou innemen. Klaas Brok overleed in april 1944 na een kort ziekbed en Rika ruim vier maanden later. Ze was 76 jaar oud geworden. Hun graf in Assen kreeg het opschrift: ‘Hun leven was werken voor de gemeenschap’.
Reputatie
Volgens de overlevering zou Riek Brok-Troelstra het royement niet te boven zijn gekomen – ze stierf aan een gebroken hart. Vanaf de publicatie van Egbert van der Veen over haar in de Nieuwe Drentse Volksalmanak (2003) speelt de kwestie van haar rehabilitatie. In 2006 werd de toenmalige sociaal-democratische leider Wouter Bos in Assen geconfronteerd met twee partijgenoten die, vermomd als Pieter Troelstra en Rika Brok-Troelstra, pleitten voor eerherstel van dit trouwe SDAP-lid. Volgens dochter Renschkje Siegers-Brok was het royement in 1936 een wraakactie van SDAP-leider Koos Vorrink, die een vete met Rika’s broer had. In 2010 herhaalden enkele noordelijke partijprominenten het rehabilitatieverzoek. Historicus Jan de Roos zette alle feiten in 2015 op een rij in zijn ‘De zus van Troelstra’. Zijn conclusie is dat het royement terecht was maar dat Brok-Troelstra wel bijzonder onfatsoenlijk is behandeld. Ondanks haar politieke beoordelingsfout inzake de Sovjet-Unie heeft zij grote verdiensten gehad voor de SDAP.
Naslagwerken BWSA.
Archivalia
Tresoar, Leeuwarden: Knipselmap met artikelen over en/of van H. Brok-Troelstra en zes lezingen in handschrift, met een Friestalige biografische schets door G. Sluyter-Brok.
Publicaties
Afgezien van artikelen in verschillende tijdschriften:
- Ik vraag uw oordeel... betreffende mijn royement uit de SDAP en mijn reisindrukken uit de Sowjet-Unie (Amsterdam z.j. [1935]).
- Het wonder in de Sowjet-Unie, indrukken en ervaringen (Amsterdam 1936).
Literatuur
- L. de Visser, Herinneringen uit mijn leven (Amsterdam 1939) 68-69.
- Egbert J. van der Veen, ‘Een Drentse gedeputeerde en zijn onafhankelijke vrouw’, Nieuwe Drentse Volksalmanak 120 (2003) 51-74.
- Pieter de Groot, ‘Eerherstel zus Pieter Jelles gevraagd’, Leeuwarder Courant 19-10-2006.
- W. Dooper, ‘Rehabilitatie zonder discussie?’, Leeuwarder Courant 19-1-2010.
- Jan de Roos, ‘De zus van Troelstra’, PvdA-Nieuws,22-6-2015.
Illustratie
Rika Brok-Troelstra, door onbekende fotograaf, 1903 (Collectie PvdA).
Auteur: Redactie
laatst gewijzigd: 13/05/2023
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.