© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Stefan Kras, Valckenburch, Margaretha van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Valkenburch [14/12/2015]
VALCKENBURCH, Margaretha van (ged. Antwerpen 20-8-1565 –gest. Amsterdam, 16-7-1650), zakenvrouw, eerste en enige vrouwelijke bewindvoerder van de VOC. Dochter van Jan van Valckenburch (c.1538-1603), zijdehandelaar, en Elisabeth van Vaerleer (?-1623). Margaretha van Valckenburch trouwde in 1587 Amsterdam met Marcus de Vogelaer (1566?-1610), koopman. Uit dit huwelijk werden 12 kinderen geboren, van wie er tien in leven bleven.
Margaretha van Valckenburg werd geboren in Antwerpen, als derde van acht kinderen van een rijke zijdehandelaar. De familie vluchtte in 1585 voor de Spaanse troepen en vestigde zich in Amsterdam, waar haar vader zijn handel in zijde voortzette. Toen Margaretha 22 jaar oud was, trouwde zij met een andere welgestelde Antwerpse migrant, Marcus de Vogelaer. Zowel haar echtgenoot als haar vader was bijzonder succesvol in de handel. Het vermogen dat vader Jan van Valckenburg bij zijn dood naliet, stelde zijn andere dochters in staat om zich in te trouwen bij de hoogste politieke en economische elites van de Republiek. Zo zou Margaretha’s zus Elisabeth in 1605 trouwen met de latere raadpensionaris Jacob Cats.
Uit het huwelijk tussen Margaretha en Marcus de Vogelaer kwamen 12 kinderen voort. Bij zijn dood in 1610 (hij was 44 jaar) liet hij de 45-jarige Margaretha een fortuin na. Op de basis die werd gelegd door haar vader en haar echtgenoot ontwikkelde zij zich tot de beheerder van een van de meest lucratieve handelsimperia in Amsterdam. Zij erfde van haar echtgenoot de oprichtingsinleg in de VOC van 18.000 gulden, waarmee zij na 1610 de eerste (en laatste) vrouwelijke bewindvoerder van de VOC werd. In 1612 vergrootte zij haar belang door voor twintigduizend gulden V.O.C.-aandelen bij te kopen.
Toch lag het hart van de enorme rijkdom van Margaretha van Valckenburg niet bij de VOC, maar bij de handelsbelangen dat haar echtgenoot had opgebouwd richting Rusland en Italië en dat zij als weduwe twintig jaar lang met veel succes voortzette. Tussen 1610 en 1612, in de jaren dat ze de zorg droeg voor de begrafenis van haar man in de Oude Kerk en de opvoeding van tien kinderen, lukte het haar om zes schepen te bevrachten voor reizen naar Archangelsk en Venetië. Juist in deze moeilijke jaren kenden haar handelsactiviteiten de grootste tegenslagen. Door de binnenlandse onrust in Rusland leed Margaretha grote verliezen. De jaren 1611-12 staan in Rusland bekend als de Tijd der Troebelen. Toen Poolse troepen Moskou in 1612 binnenvielen, roofden de Poolse soldaten Margaretha’s pakhuizen, waarbij vierduizend roebel aan eigendommen verloren ging. De bezittingen die in het Kremlin in veiligheid waren gebracht, gingen alsnog verloren toen de Russen de Polen uit Moskou verjoegen. Vanwege politiek onrust verloor Margaretha van Valckenburg in de jaren die volgden ook de handelswaar die in de pakhuizen van Archangelsk en Vologda waren opgeslagen.
Het getuigt van vastberadenheid dat Margaretha van Valckenburg besloot om haar handelsactiviteiten op Rusland uit te breiden. Met behulp van haar zwager Caspar de Vogelaer, handelspartner Georg Everhard Klenck en haar oudste zoon Marcus Vogelaer bouwde ze een speciale band op met de nieuwe Russische tsaar Michael I (1613-1645). Zo wist zij voor een aantal jaren de volledige Russische teerproductie te pachten bij de tsaar. Ook verzekerde zij de aanvoer van Russisch graan naar de Republiek. Zeker tot 1622 leidde zij met Klenck de handel op Murmansk en Archangel, door jaarlijks één of twee schepen naar Rusland te bevrachten met goederen als textiel, sandelhout, wapens, vitriool, terpentijnolie, speelkaarten, schrijfpapier en flessen. Uit Rusland kwamen schepen beladen met goederen als traan, zalm, stokvis, teer, kaviaar en pelzen (elandshuiden en bokkevellen). Na 1623 stopte Margaretha van Valckenburg met het zelf bevrachten van schepen naar Rusland; zij droeg deze activiteiten over op haar oudste zoon Marcus. In 1624 verkocht ze haar belang in de Compagnie op Rusland en Lapland, maar ze bleef haar contacten met het hof van de tsaar onderhouden. Zo was ze in 1631 een van de geldschieters waarmee de tsaar een buitenlands leger op de been zette tegen de Zweden.
Ondanks haar handelsbelangen lijkt Margaretha van Valckenburg geen prominente rol te hebben gewenst of gekregen binnen de Amsterdamse ‘high society’. Zo is er bijvoorbeeld geen portret van haar bekend. Was het haar Brabantse achtergrond? In 1623 werd Margaretha door de Gereformeerde Kerkenraad van Amsterdam op het matje geroepen omdat er in haar huis was gedanst tijdens de bruiloft van dochter Isabelle. Toch was zij puissant rijk. Ten behoeve van de ‘tweehonderste penning’ (een vermogensbelasting) in 1631 werd Margaretha van Valckenburg aangeslagen op driehonderdduizend gulden, en dat van haar zoon op veertigduizend gulden. Zij resideerde toen op de Barndesteeg. Margaretha van Valckenburg stierf op 16 juli 1650 in de ouderdom van 84 jaar. Ze werd op 20 juli begraven in de Oude Kerk in Amsterdam.
Literatuur
- Herman Roodenburg, Onder censuur: de kerkelijke tucht in de gereformeerde gemeente van Amsterdam, 1578-1700 (Hilversum 1990).
- Jan Willem Veluwenkamp, Archangel. Nederlandse ondernemers in Rusland 1550-1785 (Amsterdam 2000).
Auteur: Stefan Kras
laatst gewijzigd: 14/12/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.