© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Maarten Hell, Vlieg, Petronella, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Vlieg [13/01/2014]
VLIEG, Petronella (begr. Amsterdam 8-3-1737), toneelspeelster. Zij trouwde vóór 1688 met Daniël Kroon (gest. 1712), toneeldichter en toneelspeler. Uit dit huwelijk werden 2 dochters geboren, van wie er 1 jong overleed.
Over de jeugd en afkomst van Petronella Vlieg tasten we in het duister. Vóór 1688 moet ze getrouwd zijn met de schrijver en acteur Daniël Kroon: in dat jaar speelde ze met hem bij een reizend gezelschap van vooral Amsterdamse spelers. Vanaf 1690 waren ze beiden verbonden aan de Amsterdamse Schouwburg. Rond deze tijd kregen zij hun eerste kind, Catharina, dat niet lang na de geboorte overleed. Hun in september 1691 geboren dochter Elisabeth bereikte wel de volwassen leeftijd en zou ook toneelspeelster worden. Beide dochters werden luthers gedoopt.
In de Amsterdamse Schouwburg speelde Vlieg zowel in ernstige als in komische stukken. Haar bekendste rol was die van Pieternel in de Bruiloft van Kloris en Roosje, een komische opera van de zeventiende-eeuwse dichter Dirk Buysero in een bewerking van de acteur Thomas van Malsem. Van Malsem had zichzelf daarin de rol toebedacht van de oude boer Thomasvaer, terwijl Petronella Vlieg als de boerin Pieternel optrad. Zij speelden dus rollen onder hun eigen voornamen. De première van Kloris en Roosje was op 15 december 1707, na het treurspel Mithridates (De Haas, 41). Het koddige stuk werd vooral een succes nadat het vervolgens op 19, 22, 27 en 29 december was geprogrammeerd als naspel bij Vondels Gijsbrecht van Amstel. Vanaf 1717 was Kloris en Roosje dan ook het traditionele naspel van de Gijsbrecht.
Vliegs jaarlijkse optreden als Pieternel moet veel indruk gemaakt hebben op de toeschouwers. Een anonieme bewonderaar roemde haar als ‘de grootste vrouw, die ooit naar eigenschap en aard,/ natuur op ’t schouwtoneel vertoonde, en juist verbeeldde,/ Elk deed geloven ’tgeen zij speelde’ (gecit. Albach, 41-43). Ondanks deze lovende woorden zijn er weinig andere rollen van Petronella Vlieg bekend. Volgens een in het Huydecoperarchief bewaarde loonlijst uit 1721 ontving zij een speelloon van 1,80 tot 3 gulden per optreden, waarmee zij zeker niet tot de best betaalde acteurs behoorde. In haar latere jaren schijnt zij veel rollen van oude dames te hebben gespeeld. Zo dicht de auteur van het ‘Nieuw lied op de bendes van de acteurs en actrices van de Amsterdamsche Schouburg’ (Keurdichten, 106): ‘Ouwe besjes speelt zij schoon/ En zij houdt een goede toon’.
Petronella Vlieg bleef na de dood van haar man in 1712 verbonden aan de Amsterdamse Schouwburg. Pas haar eigen dood in februari 1737 maakte een eind aan haar toneelloopbaan. Dat zij samen met haar man en de toneelspeler Enoch Krook ook stukken schreef en vertaalde onder de zinspreuk Door Yver Bloeid de Kunst, zoals Schelvis en Van der Vloed (79) beweren, is onjuist.
Naslagwerken
Coffeng; NNBW; Worp.
Archivalia
Stadsarchief Amsterdam: DTB, Dopen 174, p. 34 [dochter Catharina, 1-8-1690]; 175, p. 34 [dochter Elisabeth, 20-9-1691]. DTB, Begraven 1286, p. 215 [De Vlieg, 8-3-1737]; 1251, p.154 [kind van Daniël Kroon, 18-8-1690].
Literatuur
- P.S., ‘Een nieuw lied op de bendes van de acteurs en actrices van de Amsterdamsche Schouburg’, in: Sesde vervolg van de Latynsche en Nederduitsche keurdichten (Rotterdam 1733) 104-109, aldaar 106.
- Ferdinand von Hellwald, Geschichte des holländischen Theaters (Rotterdam 1874) 32, 55.
- Ben Albach, Drie eeuwen ‘Gijsbreght van Aemstel’ (Amsterdam 1937) 41-43.
- Anna S. de Haas, Het repertoire van de Amsterdamse Schouwburg 1700-1772 (Maastricht 2001) 41.
- Gerard Schelvis en Kees van der Vloed, Jenever en wind. Leven, werk en wereld van Robert Hennebo (1686-1737) (Hilversum 2008) 79.
Auteur: Maarten Hell
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 406
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.