© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Vos, Amalberga, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/VosAmalberga [13/01/2014]
VOS, Amalberga (geb. vóór 1529 – gest. Gent 25-8-1572), abdis van Ter Hage bij Axel, Zeeland.
Er is niets bekend over familie of achtergrond van Amalberga Vos. Ten minste vanaf 1529 was zij kloosterlinge in Ter Hage, een cisterciënzer nonnenklooster bij Axel onder supervisie van de Vlaamse abdij Ten Duinen – in dat jaar begon zij het oudst bekende huurboek van de abdij. In 1534 werd zij abdis. Omstreeks 1544 huurde zij voor haar abdij een ‘refugium’ (stadshuis) in Gent, op het erf van het Wenemaershospitaal aan het Sint Veerleplein. Dit duidt er wellicht op dat Amalberga Vos connecties had in Gent. Onder haar bewind werden in Ter Hage enkele geestelijke leiders begraven: Johan Fernier, prior van het cisterciënzerklooster Waarschoot (1535), en Filips le Clercq, kanunnik van Maastricht en hoogleraar te Padua (1553). Kennelijk was Ter Hage in die tijd bij gerenommeerde geestelijken in trek als retraite of hospitaal. In 1561 was er een visitatie door de abt van Clairvaux, waaronder zowel Ten Duinen als Ter Hage ressorteerde.
Amalberga Vos en haar abdij kwamen in de nazomer van 1566 in de problemen. Op 24 augustus van dat jaar riep de Antwerpse calvinist Caspar van der Heyden zijn gehoor op tot een beeldenstorm in de kerken en kloosters. Dat deed hij tijdens een hagepreek in de buurt van Axel. Toen de menigte voor Ter Hage verscheen, vluchtten de nonnen naar de woonvertrekken van Amalberga Vos. Dankzij haar onderhandelingen met de ‘geuzen’ bleven de zusters zelf ongedeerd, maar de beeldenstormers plunderden wel het klooster, waaronder ook de provisie- en wijnkelders. Enige dagen later vernielde een tweede groep beeldenstormers de kloosterkerk. De gebrandschilderde ramen, de altaarmensa, het orgel, het sacramentshuis en vermoedelijk de heiligenbeelden gingen verloren (Decavele, 17). Volgens een andere bron had Vos diverse kostbaarheden op tijd in veiligheid gebracht (NNBW). Na de nederlaag van de geuzen in de slag bij Oosterweel (maart 1567) leek het gevaar geweken. Omstreeks Pasen 1567 was de kloosterkerk hersteld. De novembervloed van 1570 bracht Ter Hage opnieuw ernstige schade toe, zoals onder meer blijkt uit Vos’ kloosterrekening over dat jaar (Nuyttens, 468). Vanwege de oorlogsdreiging verhuisde zij in 1572 met haar medezusters naar het refugium in Gent, waar zij op 25 augustus van dat jaar overleed. Haar opvolgster Louise Hanssens werd na de terugkeer naar Axel op 20 april 1573 in Ter Hage geïnstalleerd.
Over het optreden van de beeldenstormers in Ter Hage dan wel een naburig klooster bestaan enige broodje-aapverhalen. Een Mariabeeld en een mannelijk heiligenbeeld zouden buiten de poort in een obscene positie zijn tentoongesteld (Decavele,15-16; vlg. Wesseling, 85). In het NNBW looft J. Fruytier de onderhandelingsgaven van Amalberga Vos: ze wist het geweld van de beeldenstormers ‘met zoete woorden en schone beloften’ te temperen. Dit kan echter ook worden gelezen als een hagiografisch cliché uit de tijd van de Beeldenstorm, om elke schijn van tegemoetkomendheid aan de geuzen te vermijden. Voor zijn bronnen valt Fruytier grotendeels terug op het standaardwerk van De Potter en Broeckaert. Aan de hand van veelal dezelfde bronnen schetst het Oost-Vlaamse deel van het Monasticon belge een minder krachtdadig beeld van Vos’ abbatiaat: teruglopende inkomsten en stijgende kosten (Nuyttens, 468). De aangehaalde jaarrekening uit 1570 lijkt daarvoor echter niet representatief.
Naslagwerken
NNBW.
Archivalia
Het archief van Ter Hage wordt verspreid bewaard bij de volgende instellingen:
- Gemeentearchief Terneuzen, locatie Axel: inv. nr. 1527 [diverse charters].
- Rijksarchief, Gent: 93 inventarisnummers en charters.
- Stadsarchief, Gent: zie J. Decavele en J. Vannieuwenhuyse, Stadsarchief van Gent. Archiefgids I: Oud Archief (Gent 1983).
- AZ Maria Middelares, Gent: dit ziekenhuis bezit uit het voormalige Bijlokehospitaal diverse cartularia en huurboeken van Ter Hage, met name inv. nr. D9 [huurboek en kroniek 1236-1567, begonnen 1529 in opdracht van Amalberga Vos].
Literatuur
- F. de Potter en J. Broeckaert, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, 1ste reeks, deel 5: Merelbeke (Gent 1870).
- A. van Kalken, ‘Luctor et Emergo of het huis van Maria’s Blijdschap, 1236-1796’, Collectanea Ordinis Cisterciensium Reformatorum 4 (1938) 308-311; 5 (1938) 24-27.
- J. Wesseling, De geschiedenis van Axel (Groningen 1966).
- J. Decavele, ‘De reformatorische beweging te Axel en Hulst (1556-1566)’, Bijdragen tot de Geschiedenis van de Nederlanden 22 (1968-1969) 1-42.
- M. Nuyttens, ‘Abbaye de Ter Hage à Axel, Merelbeke et Gand’, in: U. Berlière e.a., Monasticon belge, deel 7: Province de Flandre Orientale (Luik 1980) 461-471.
Auteur: Kees Kuiken
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 120
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.