Vossius, Cornelia (1613-1638)

Contact

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marloes Huiskamp, Vossius, Cornelia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Vossius [13/01/2014]

VOSSIUS, Cornelia (geb. Dordrecht 7-7-1613 – gest. bij Leiden 28-1-1638), geroemd om haar geleerdheid. Dochter van Gerard Vossius (1577-1649), hoogleraar, en Elisabeth Junius (1585-1659). Cornelia Vossius bleef ongehuwd.

Cornelia Vossius groeide op als oudste dochter in een gezin van zes jongens en twee meisjes – vier andere kinderen stierven jong. Vader Gerard Vossius, die eerder getrouwd was geweest en een zoon had uit dit huwelijk, was rector van de Latijnse school in Dordrecht. Moeder Elisabeth Junius was de dochter van zijn leermeester, de bekende Leidse hoogleraar Franciscus Junius. In 1615 verhuisde het gezin naar Leiden, waar Cornelia’s vader eerst aan het Statencollege en later aan de universiteit werkte. In 1631 vestigde het gezin zich in Amsterdam, waar Vossius met Caspar Barlaeus het Athenaeum Illustre oprichtte.

Net als haar broers kreeg de in meerdere opzichten begaafde Cornelia Vossius volop de gelegenheid haar intellectuele en artistieke capaciteiten te ontplooien. Haar vaders oud-leerling Johan van Beverwijck schrijft in zijn Van de wtnementheit des vrouwelicken geslachts dat Vossius zijn twee dochters les gaf in talen, muziek en geschiedenis en dat zijn kinderen de talen ‘al spelende’ leerden (Van Beverwijck, 18). Van Cornelia is bekend dat zij Frans, Italiaans, Spaans, Latijn en Duits beheerste. Bij de opvoeding speelden inwonende studenten, afkomstig uit andere milieus en landen, een belangrijke rol.

Ook op muzikaal gebied liet Cornelia Vossius zich niet onbetuigd. Uit de rouwklacht die Vondel na haar dood schreef, valt op te maken dat zij een snaarinstrument en de fluit bespeelde, dat zij zong en dat zij zich bezighield met tekenen en schilderen (Vondel, r. 31-36). Niettemin prentte Cornelia’s vader haar en haar zuster in ‘dat zij voornamelijk moesten letten op de huishouding, en ’t geen meest daarin de vrouwen bevolen wordt’ (Van Beverwijck, 18). Zo moest Cornelia als oudste dochter steeds meer de rol van haar ziekelijke moeder in het grote huishouden overnemen.

Cornelia Vossius kwam op 28 januari 1638 om bij een ongeluk. Haar vader geeft in een brief aan een collega uit Leiden het relaas van de gebeurtenissen: Cornelia was die dag met haar zusje Johanna, broer Matthaeus en anderen in een door paarden getrokken slee vanuit Amsterdam over het ijs naar Leiden vertrokken. In de buurt van Leiden kwam de slee door roekeloos gedrag van de voerman op een te dun gedeelte van het ijs terecht en de inzittenden raakten te water. Vossius schrijft: ‘Cornelia, mijn lieve dochter, werd wel het eerst uit het water getrokken, maar zij was al dood door de val in het ijskoude water en de schrik’. De andere inzittenden kwamen dankzij het doortastende optreden van Matthaeus met de schrik vrij. ‘Dat alles gebeurde dichtbij Leiden. Daarom is mijn kind daar begraven, in het graf van haar grootvader [Junius]’ (gecit. Rademaker, 238).

Vondels ‘Klaghte over Cornelia Vos’ wekt de indruk dat Cornelia verloofd was op het moment dat zij stierf: ‘Wij stonden reed met blijde rijmen/ Om u te leiden na[ar] het koor/ Te volgen het gebloemde spoor/ En ’t vrolijk licht van uwe hymen [: huwelijk]’ (Vondel, r. 13-16). Als mogelijke verloofde komt Cornelia’s neef Johan de Brune in aanmerking, op basis van enkele door en voor hem geschreven gedichten. Zo droeg Jan van Someren zijn Lyck-tombe van iuffr. Cornelia Vossius op aan Johan de Bruyn de Jonge (Van Someren, 167).

Reputatie

De begaafdheid en de tragische dood van Cornelia Vossius worden door diverse zeventiende-eeuwse literatoren gememoreerd. Zij bezorgden haar een plaats in enkele achttiende-eeuwse naslagwerken en lijken vooral in de negentiende eeuw tot de verbeelding te hebben gesproken. H.J. Scholten schilderde voor of in 1877 een later in prent gebrachte voorstelling van ‘Het vertrek van den zoon en de beide dochters van Vossius naar Leiden, in januari 1638’ (verblijfplaats schilderij onbekend) en Cornelia’s geschiedenis werd – niet altijd even correct – naverteld door onder anderen J. de Crane (1821), G.D.J. Schotel (1841) en W.J. Hofdijk (1877). Jacob van Lennep wijdde in 1859 zelfs een kort verhaal aan Cornelia.

Naslagwerken

Van der Aa; Heije; Jöcher; Kobus/De Rivecourt; Kok [onder Gerard Vossius]; Ter Laan; NNBW [onder Johan de Brune].

Archivalia

Erfgoedcentrum DiEP, Dordrecht: DTB, Dopen 11, inv. nr. 1-7 [Cornelia Vos, in juli 1613: geen exacte datum].

Zie ook de archivalia genoemd in Rademaker (1999).

Literatuur

Illustratie

Gravure van D.J. Sluyter naar J.C. d’A Gerkens. Illustratie bij het verhaal van Jacob van Lennep, ‘Kornelia Vossius’, in: idem, Romantische werken deel 14 (Rotterdam 1859).

Auteur: Marloes Huiskamp