Vos van Steenwijk, Alwine Antoinette barones de (1921-2012)

 
English | Nederlands

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Ileen Montijn, Vos van Steenwijk, Alwine Antoinette barones de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/VosvanSteenwijk [04/09/2017] 

VOS VAN STEENWIJK, Alwine Antoinette barones de (geb. Noordwijk aan Zee 22-6-1921 – gest. Wijhe 24-1-2012), diplomate, armoedebestrijdster. Dochter van Jan Arend Godert baron de Vos van Steenwijk (1889-1972), voorzitter Hoge Raad van Adel, en Marie Alwina Rodolphine Sophie Gräfin von der Goltz (1895-1973). Alwine de Vos van Steenwijk bleef ongehuwd.

Alwine de Vos van Steenwijk groeide op in een grote villa in Noordwijk aan Zee, in een gezin met zes kinderen – ze had drie zusjes en twee broers. De kinderen kregen aanvankelijk les van gouvernantes; later kwam het hoofd van de lagere school na schooltijd aan huis om ze voor te bereiden op het gymnasium. Na het eindexamen gymnasium in Leiden, dat zij op haar zestiende haalde, verbleef Alwine een jaar op de beroemde kostschool Allenswood bij Londen. Op deze school, opgericht door de Française Marie Souvestre, werden meisjes gevormd met goed onderwijs en hooggestemde idealen. Vervolgens ging zij rechten studeren, ook in Leiden. ‘Ik deed wat iedereen deed en rechten lag voor de hand,’ zei zij later in een interview (Nieuwsblad van het Noorden, 12-4-1997).

In de Tweede Wereldoorlog werkte Alwine de Vos als verpleegster en was ze actief in de illegaliteit. Zij was bevriend met Jan ten Bosch, die voor de capitulatie beroepsofficier was geweest. In juli 1943 werd hij met negentien anderen gefusilleerd op de Leusder Heide vanwege spionageactiviteiten. Hij was 28. Een portret van Ten Bosch heeft tot het eind van haar leven op haar schrijftafel gestaan.

Na de oorlog begon Alwine de Vos van Steenwijk aan een diplomatieke loopbaan. Zij werd de eerste Nederlandse vrouwelijke attaché, met als standplaatsen achtereenvolgens Bonn, Washington en Parijs. In die laatste stad was zij in 1960 lid van de Nederlandse delegatie bij de OESO, toen zij hoorde van het werk van Joseph Wresinski, een priester die zelf was opgegroeid als straatarm immigrantenkind en tussen de armen was gaan wonen in het uitgestrekte daklozenkamp van Noisy-le-Grand.

Uitzichtloze armoede

Aangegrepen door de uitzichtloze armoede van de bewoners van Noisy besloot Alwine de Vos van Steenwijk om net als Wresinski haar leven in dienst te stellen van de verbetering van hun lot. Zij ging ook in Noisy wonen en nam, na een periode van verlof, ontslag uit de diplomatieke dienst. De armen hadden haar dringender nodig dan het vaderland, vond zij.

Met haar ervaring als diplomate en haar natuurlijke aplomb hielp De Vos van Steenwijk Wresinski bij het uitbouwen van de beweging die hij enkele jaren eerder had opgericht: de ATD Vierde Wereld-beweging. ‘Vierde Wereld’, omdat de allerarmsten waar ook ter wereld samen één, scherp van de rest van de maatschappij te onderscheiden groep vormen. De letters ATD, oorspronkelijk voor Aide à Toute Détresse (hulp bij alle nood), worden tegenwoordig vertaald als All Together for Dignity.

Het daklozenkamp in Noisy maakte in 1972 plaats voor sociale woningbouw. De Vos van Steenwijk bleef in Frankrijk, levend van een kleine toelage en wonend in huizen die door weldoeners aan de beweging ATD werden nagelaten. Zij was Wresinski’s rechterhand. Hij werd in 1979 lid van de Franse Sociaal-Economische Raad, zij deed het onderzoek waarop rapporten konden worden gebaseerd. Ze lobbyde bij internationale organisaties en bereikte dat de Vierde Wereld-beweging een raadgevende status als NGO bij de Verenigde Naties kreeg. Daarnaast schreef ze boeken, waaronder een biografie van Père Joseph (oorspronkelijk in het Frans). Net als hij legde De Vos van Steenwijk de nadruk op de menselijke waardigheid, de teloorgang daarvan als gevolg van diepe armoede (niet alleen materieel gebrek, maar ook machteloosheid en stress), en cultuur als middel om die waardigheid te herstellen.

Op 17 oktober 1987 organiseerde ATD Vierde Wereld een grote demonstratie bij het Palais du Trocadéro in Parijs, de plek waar in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens was getekend. Zowel Joseph Wresinski als Alwine de Vos van Steenwijk sprak een menigte van honderdduizend mensen toe. Een nieuwe verklaring werd in het marmeren terras tegenover de Eiffeltoren gebeiteld, met de tekst (vertaald): ‘Waar mensen in diepe armoede moeten leven, worden de rechten van de mens geschonden. Samenwerken om die te herstellen is een heilige plicht’. Kort daarna riep de Algemene Vergadering van de VN 17 oktober uit tot Internationale dag voor de uitbanning van Armoede. Het is haar altijd met trots blijven vervullen.

Na de dood van Joseph Wresinski werd Alwine de Vos van Steenwijk voorzitster – en later erevoorzitster – van de internationale Vierde Wereld-beweging. Zij kwam af en toe naar Nederland, waar ook een tak van de beweging bestond, en verbleef dan in een boerderijtje op De Gelder, het landgoed van haar familie in Wijhe. Ondanks het ongewone pad dat zij had gekozen en het feit dat zij, protestants van huis uit, katholiek was geworden, bleven de banden met haar familie goed. Vooral haar moeder had sympathie voor haar werk en is zelfs een keer op bezoek geweest in het daklozenkamp.

Cultuurstichting

In de jaren negentig richtte De Vos van Steenwijk samen met de acteur, regisseur en toneelschrijver Laurens Umans in Zwolle de Joseph Wresinski Cultuurstichting op. Het doel: het doorbreken van het sociale isolement van mensen die in armoede leven door met ze samen te werken in films en toneelvoorstellingen. Het eerste project was een film: Hiob, naar het bijbelboek Job (2000). Daarna organiseerde de stichting regelmatig reizende toneelvoorstellingen over maatschappelijke problemen, met ervaringsdeskundigen als acteurs onder professionele leiding. De Vos van Steenwijk was een drijvende kracht en een geliefde aanwezige bij repetities en voorstellingen.

Alwine de Vos van Steenwijk overleed, negentig jaar oud, op landgoed De Gelder. Volgens haar wens is zij begraven in het familiegraf in Wijhe. Bij de afscheidsdienst in de katholieke kerk in Wijhe kwamen niet alleen Nederlandse verwanten, maar ook Vierde Wereld-delegaties uit Frankrijk en andere landen en een overrompelend grote groep vrienden en ‘uitgeslotenen’ haar de laatste eer bewijzen.

Alwine de Vos van Steenwijk was een levendige, intelligente vrouw met een dwingende charme (‘Alwine kon álles gedaan krijgen’, aldus een jeugdvriendin). Via de Vierde Wereld-beweging speelde zij een belangrijke rol bij het op de agenda zetten van het wereldwijde probleem van armoede. In een interview zei ze: ‘Bij het recht op welzijn denkt iedereen altijd eerst aan voedsel en onderdak. Maar als dat het enige is wat je mensen geeft, dan maak je ze afhankelijk. Mensen hebben meer nodig. Geestelijk welzijn. Ze hebben recht op kennis en cultuur. Boeken, toneel, muziek. Als je mensen deze rechten onthoudt, staan alle andere mensenrechten ook op de tocht’ (De Groene, 20-5-1998). Voor haar werk kreeg zij de Franse Légion d’Honneur, het Officierschap in de Orde van Oranje-Nassau en de Albert Schweitzer-medaille voor humanitaire verdiensten.

Naslagwerken

Nederland’s Adelsboek.

Publicaties (selectie)

  • La provocation sous-prolétarienne: pour une société selective (Parijs 1972).
  • De vierde wereld: toetssteen van de democratie in Europa (Den Haag 1982).
  • Père Joseph: de man in wie de armsten zich herkennen (Den Haag 1990).
  • Tegen armoede en uitsluiting (…) Bijdrage aan de Wereld-Topconferentie over Sociale Ontwikkeling (Kopenhagen 1995).

Literatuur

  • Corine van Zuthem, ‘Barones Alwine de Vos van Steenwijk en haar bevlogen strijd tegen de armoede’, Nieuwsblad van het Noorden, 12-4-1997.
  • Karin Alberts, ‘Barones der armen’, De Groene Amsterdammer, 20-5-1998.
  • Kees Kuiken, ‘Verstandige eenvoud. De familie De Vos van Steenwijk (ca. 1860-2000)’, Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 61  (2007) 171-190.
  • Diverse krantenartikelen (zie Delpher).

Websites

Gesprekken van de auteur met vrienden en familieleden.

Illustratie

Alwine de Vos van Steenwijk in Bangkok, door onbekende fotograaf, 1984 (Stichting ATD Vierde Wereld).

Auteur: Ileen Montijn

laatst gewijzigd: 04/09/2017

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.