© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Wijze, Kaatje de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WijzeKitty [25/06/2018]
WIJZE, Kaatje de (geb. Boxmeer 23-11-1920 – gest. Auschwitz, Polen 15-12-1942) en Johanna Jeanette de Wijze (geb. Boxmeer 17-11-1922 gest. Auschwitz, Polen 15-12-1942), slachtoffers Jodenvervolging. Dochters van Levi Mozes (Louis) de Wijze (1885-1943), veehandelaar, en Lea Groenewoudt (1895-1943). Kaatje en Joke de Wijze bleven ongehuwd.
Kaatje (Kitty) en Johanna (Joke) de Wijze groeiden op in
Boxmeer, als tweede en derde kind van veehandelaar Louis de Wijze en Lea Groenewoudt. Ze hadden nog twee zussen: Elly (1919) en Tini (1924). In 1932
verhuisde het gezin naar Nijmegen, vermoedelijk vanwege de schoolopleiding van
de kinderen. Het gezin ging wonen aan de Graafseweg (nr. 84). Kitty volgde een verpleegstersopleiding, maar
maakte die niet af: ze werd stenotypiste. Joke zat nog op school toen de oorlog uitbrak.
Begin oktober 1942 vorderden de Duitsers enkele woonhuizen aan de Graafseweg, waaronder nummer 84. Het gezin De Wijze verhuisde naar een pension op de Johannes Vijghstraat (nr. 60, nu nr. 70). In de avond van 17 november 1942 werden de vier dochters De Wijze met vele andere Nijmeegse Joden bij een razzia opgepakt. Hun ouders werden nog niet meegenomen, omdat vader Louis ziek was. De volgende dag werd de groep op de trein gezet naar het doorgangskamp Westerbork. Kitty en Joke werden binnen een maand op transport gezet naar Auschwitz. Daar werden ze op 15 december 1942 vergast.
In 1995 verwierf het Gemeentearchief Nijmegen een aantal briefkaarten, met potlood beschreven door de zussen De Wijze en Herman van Beek, Elly's echtgenoot. Dit onooglijke stapeltje papier getuigt op indringende wijze van de verschrikkingen die het gezin De Wijze heeft doorstaan. Aangrijpend zijn de briefkaarten die Kitty en Joke op 12 december 1942 op transport naar Auschwitz aan hun ouders in Nijmegen schreven. De zussen hebben zeker drie kaarten op verschillende plaatsen tussen Westerbork en de Duitse grens uit de rijdende trein gegooid, in de hoop dat minstens één vinder een kaart zou posten. Kitty en Joke proberen hun doodsangst te verbergen en hun ouders moed in te spreken. ‘We zullen steeds ons best doen en flink blijven’, schrijft Kitty en Joke schrijft: 'Onze humor krijgen ze er toch niet uit. Die laten we ons door niets ontnemen... Als de reis voorbij is en we zijn weer aan het werk, gaat alles weer best'. (gecit. Kitty en Joke de Wijze).
Met deze briefkaarten hebben de zussen De Wijze hun eigen monument nagelaten.Voor de stad Nijmegen was de vondst van de ansichtkaarten aanleiding om een plein naar Kitty de Wijze te noemen en daar een gedenkteken op te richten, ter herinnering aan de Nijmeegse slachtoffers van de Jodenvervolging. Het hele gezin De Wijze is in Auschwitz vermoord: zus Elly stierf er op 12 februari 1943, de ouders en zus Tini op 17 september 1943.
Op de Kitty de Wijzeplaats worden jaarlijks op 4 mei alle namen van Nijmegenaren opgelezen die in de kampen zijn vermoord. Zo is Kitty de Wijze het symbool geworden van de Nijmeegse Joden die gedeporteerd werden en nooit meer terugkwamen. In 2014 is de Kitty de Wijze Stichting in het leven geroepen. Doelstelling: behoud van het pand van de voormalige synagoge aan de Nijmeegse Gerard Noodtstraat en het cultiveren van het joodse erfgoed in Nijmegen. Daartoe is tevens het Kitty de Wijze Centrum opgericht.
Naslagwerken
Nijmeegse biografieën.
Archivalia
Regionaal Archief Nijmegen: Collectie Tweede wereldoorlog, inv.nr. 332 [briefkaarten van Kitty en Joke de Wijze].
Websites
- Oorlogsdoden Nijmegen [URL: http://www.oorlogsdodennijmegen.nl/persoon.asp?odID=2466, geraadpleegd 20/04/2015]
- Kitty en Joke de Wijze. Youtubefilmpje van de werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen i.s.m. het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis [URL: https://www.youtube.com/watch?v=tskm8v8UnH0, geraadpleegd 20/04/2015]
Illustratie
Briefkaart geschreven door Kitty de Wijze, 1942 (Regionaal Archief Nijmegen).
Auteur: Redactie (met dank aan Rob Camps)
laatst gewijzigd: 25/06/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.