© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Maarten Hell, Wilke Conrad, Clara Olga Valesca, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Wilke [12/07/2017]
WILKE CONRAD, Clara Olga Valesca (geb. Zevenbergen 7-7-1919 – Breda 19-9-1999), circusartieste, eigenares ruiterschool. Dochter van Alfred William Conrad (1889-1962), paardendresseur, en Hélène Hänni (1887-1975), zeeleeuwendompteuse. Valesca Wilke bleef ongehuwd.
Valesca Wilke Conrad werd geboren
in een circuswagen bij Zevenbergen. Haar moeder was een Franstalige Zwitserse
dompteuse en haar Amerikaanse vader was een vermaard paardendresseur die de
achternaam Wilke had overgenomen van zijn stiefvader. Als dochter van
circusartiesten werd ze, samen met haar oudere broer Paul ‘Bubi’ (1913-1993) al
vroeg opgeleid tot acrobaat en vertrouwd gemaakt met dressuur. Vanwege
het reizende bestaan ging ze slechts incidenteel naar school, maar ze kreeg taal-,
reken-, dans- en muziekles van circusmedewerkers. Ook leerde ze vloeiend Frans,
Engels en vooral Duits, de universele circustaal. Op zesjarige leeftijd deed
Valesca in Italië voor het eerst een ponynummer in de piste. In 1932 – op
dertienjarige leeftijd – werkte ze met haar broer en ouders bij circus Gleich, waarmee
ze acht landen aandeden.
Strassburger en Boltini
Als veertienjarige debuteerde Valesca met haar broer als de ‘2 Conrads’ met een uniek acrobatieknummer te paard. Hoogtepunt van deze act was de ‘handlegging’, waarbij Bubi op een ongezadeld, galopperend paard stond terwijl hij Valesca (in ligstand) met een hand omhoog hield. Met dit succesnummer toerden zij door Europa. Voordat zij opkwamen, omhelsden de broer en zus elkaar omdat dat geluk zou brengen. Nu en dan vielen ze toch, en een keer brak Valesca haar schouder. Ze bekwaamde zich verder in de vrijheidsdressuur van paarden, beren en exoten. Te paard reed Valesca Wilke ‘hogeschool’, een vorm van dressuur waarbij ze haar paard ingewikkelde figuren liet maken. Daarnaast voerde ze een act op met ‘vrijheidspaarden’: paarden die los door de arena liepen.
In de jaren dertig reide Valesca Wilke met haar broer en ouders door binnen- en buitenland. Iedere zomer stonden ze in het Circusgebouw in Scheveningen. Rond 1938 reisde de familie mee met circus Van Bever. Valesca trad onder meer op als indiaan te paard. Tijdens de Duitse bezetting waren de Wilkes verbonden aan Mikkenie-Strassburger. Ook reed Valesca hogeschool in bioscopen, waar ze als intermezzo optrad. Vanwege hun Amerikaanse staatsburgerschap kwam de familie in 1942 terecht in kamp Amersfoort, maar een vriend wist hen los te krijgen. Met een Duits circuscontract op zak konden ze ook weer vrij reizen.
De Hongerwinter bracht Valesca Wilke door in Rotterdam, met het daar in het abattoir ondergedoken circus Strassburger. Meteen na de bevrijding trad ze weer op met haar broer. De ‘2 Conrads’ deden nu ook salto’s op een dravend paard. ‘Onder directeur Strassburger heb ik mijn mooiste levensdagen gekend’, zei Wilke later weemoedig (Van Dixhoorn, 82). Na de dood van de directeur (1953) werd het circus met minder succes voortgezet door zijn dochter, Elly Strassburger. In 1956 hadden de Wilkes een engagement bij Van Bever. Twee jaar later kwam Wilke met haar vader bij het beroemde circus van Toni Boltini. Ze was toen een van de bekendste circusvakvrouwen, al was ze vanwege haar leeftijd intussen gestopt met de risicovolle acrobatiek te paard. In 1962 zakte haar vader na een voorstelling in elkaar en overleed kort erna. Een jaar later trad Valesca Wilkes voor het laatst op met haar hogeschoolnummer. Boltini’s gewoonte om elke dag in een andere stad twee voorstellingen te geven was haar te veel geworden. Bovendien was de directeur volgens haar ‘geen dierenman’ (Een leven lang).
Manege en rijschool
Vanwege haar reizende bestaan is Valesca Wilke naar eigen zeggen nooit aan trouwen toegekomen. Ze had wel diverse relaties, maar die mannen verdwenen na enige tijd weer uit zicht. De band met haar broer Bubi was sterk: van hun spaargeld lieten ze in 1965 aan de Oudemolenweg in Breda een manege en ruiterschool bouwen. Vier jaar later opende de burgemeester van Breda haar Ruiterschool Liesbosch. Ze woonden nog altijd in een circuswagen: pas rond 1970, toen het nabijgelegen huis klaar was, ging Valesca Wilke daar met haar broer wonen. Bubi ontfermde zich over de kantine en de foyer. Haar moeder woonde ook bij hen in, tot haar dood in 1975.
In de jaren zeventig was Valesca Wilke in Nederland een publieke figuur. Ze opende tentoonstellingen, verzorgde gastoptredens bij circussen en verscheen op televisie. Ook gaf ze rijles aan de bereden brigade van de Bredase politie. Daarnaast deed ze rijdemonstraties, bijvoorbeeld tijdens de Haagse Paardendagen. Haar bijnaam was ‘oma Bully’ vanwege de Franse buldoggen die ze had en die ze als haar kinderen beschouwde. Ze kon opvliegend zijn, maar volgens intimi had ze ‘een hart van goud’ (BN/DeStem, 6-10-2009). Op de manege probeerde ze jongeren voor het paardenvak te interesseren.
De dood van broer Bubi, in 1993, was een zware slag voor Valesca Wilke. Drie jaar later werd zij zelf ziek. Ze onderging talloze operaties en bestralingen. In maart 1999 verkocht ze haar manege annex ruiterschool. Een half jaar later, op 19 september, stierf Valesca Wilke thuis, tachtig jaar oud. De rouwkoets met haar kist, getrokken door vier zwarte paarden, reed langs een haag van circus- en paardenliefhebbers naar het crematorium aan de Tuinzigtlaan.
Naslagwerken
Theaterencyclopedie.
Literatuur
- Nieuwsblad van het Noorden, 29-6-1954 [interview met William Conrad].
- Vrije Volk, 17 en 29-8-1962.
- Frits van Dixhoorn, À propos Circus Wilke, Henny Gleich (Breda 1991).
- Dagblad voor Zuidwest-Nederland, 20-9-1999 [necrologie].
- Een leven lang, NOS-radioprogramma met interview met Valesca en Bubi Wilke, 22-2-1990 [URL: http://www.npo.nl/een-leven-lang/22-02-1990/IMX_NOS_722405; geraadpleegd 28-3-2016].
Illustratie
Valesca Wilke tijdens de tournee van Circus Carola Williams, door onbekende fotograaf, 1961 (Circusarchief Jaap Best/Bijzondere Collecties/Universiteit van Amsterdam).
Auteur: Maarten Hell
laatst gewijzigd: 12/07/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.