© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marion Peters, Witt, Françoisa de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Wit [13/01/2014]
WITT, Françoisa de (geb. Masulipatnam, India 6/8-1-1634 – gest. Middelburg 10-1-1672), kindbruidje; was op haar zestiende gouverneursvrouw in Nederlands Indië. Dochter van Jacob de Witt (1603-1651), VOC-dienaar in Batavia, in 1650 gouverneur van Coromandel, en Susanna (van) Wateringhe. Françoisa de Witt trouwde (1) op 18-6-1648 in Batavia met Carel Reyniers (1602-1653), raad van Indië en oud-gouverneur van Coromandel; (2) op 30-10-1653 in Batavia met Adriaen Willeboorts (gest. 1666), raad van justitie en secretaris van de Hoge Regering te Batavia; (3) op 30-5-1668 in West-Souburg (Zeeland) met Pieter Macaré (1618-1685), wijnkoopman. Uit huwelijk (1) werden 1 zoon en 1 dochter geboren; uit (2) 1 zoon en 1 dochter.
Françoisa de Witt werd geboren in een gezin met zeven kinderen te Masulipatnam, een VOC-vestiging in zuidoost India waar haar vader opperkoopman was. Ze is de geschiedenis ingegaan als het 14-jarige kindbruidje van de 46-jarige Carel Reyniers, raad van Indië en oud-gouverneur van Coromandel. Met dit huwelijk bezegelden vader en schoonzoon hun vriendschap, die al bij Françoisa’s doop was gebleken toen Carel Reyniers als haar peter optrad. Ze trouwde dus met haar peetvader. Voor beide partijen had het huwelijk voordelen: Carel Reyniers raakte erdoor gelieerd aan de machtige familie De Witt en Jacob de Witt haalde de banden aan met de Hoge Raad van Indië. Op 6 oktober 1650 werd Françoisa’s echtgenoot bevorderd tot gouverneur-generaal van Indië, die er op zijn beurt meteen voor zorgde dat zijn schoonvader werd gepromoveerd tot gouverneur van Coromandel. Toen Carel Reyniers in mei 1653 overleed, bleef de negentienjarige Françoisa met twee kleine kinderen achter.
Als rijke erfgename werd Françoisa de Witt al snel het hof gemaakt door Adriaen Willeboorts, een jurist uit Vlissingen, lid van de Hoge Raad van Indië, en getrouwd met een dochter van een vermogend legerkapitein en een slavin. Françoisa raakte zwanger en om te voorkomen dat de weduwe van een gouverneur-generaal in opspraak kwam, werd Willeboorts door de Bataviase Hoge Regering gedwongen te scheiden en met haar te trouwen. Het huwelijksfeest vond op 30 oktober 1653 plaats in het huis van Françoisa de Witt aan de chique Tijgersgracht, in aanwezigheid van vele hoge gasten. Omdat een getrouwde vrouw handelingsonbekwaam was, was het Willeboorts die de Heren XVII verzocht de rekening van wijlen Carel Reyniers voor de ‘nagelaten weduwe’ op te maken en aan hem uit te betalen. Het verzoekschrift kwam op 8 oktober 1654 aan, vier dagen later kreeg hij door de Kamer van Amsterdam 26.700 gulden overgemaakt.
Françoisa de Witt beviel zes maanden na de bruiloft van een zoon. Haar tweede echtgenoot werd verscheidene malen door de raad van justitie tot boetes veroordeeld en de kerkenraad maakte herhaaldelijk problemen over de toelating van het echtpaar tot het avondmaal. Toen het gezin op 24 december 1655 naar het vaderland repatrieerde, gaf de kerk geen attestatie mee. Op 30 juli 1656 arriveerden zij met het schip Het Hof van Zeeland in Vlissingen.
Na de dood van Willeboorts (augustus 1666) hertrouwde Françoisa de Witt in 1668 met de Middelburgse wijnkoopman en drievoudig weduwnaar Pieter Macaré. Ook raadpensionaris Johan de Witt kreeg een invitatie. Daarin staat te lezen dat de bruiloft op 29 mei zou plaatsvinden, maar verschoven kon worden naar ‘een ander van de volgende dagen’ als hem dit beter uitkwam. Françoisa overleed op 10 januari 1672, 38 jaar oud: hetzelfde jaar waarin haar achterneven Johan en Cornelis de Witt werden vermoord.
Naslagwerken
NNBW [onder Reyniersz.].
Literatuur
- F.W. Stapel, Gouverneurs-generaal van Nederlandsch-Indië (Den Haag 1941) 27.
- W.Ph. Coolhaas, ‘Aanvullingen en verbeteringen op Van Rhede van der Kloot’s De Gouverneur-Generaals […] van Nederlandsch-Indië (1610-1888)’, De Nederlandsche Leeuw (1956) nr. 11.
- A.C. Macaré, ‘Macaré’, Kronieken 2 (1993) 57-92.
- A.C. Macaré, ‘Het Walcherse geslacht Willeboorts ter Stoepe’, Kronieken 4 (1995) 213-231.
- M. Peters en F. André de la Porte, In steen geschreven. Leven en sterven van VOC-dienaren op de kust van Coromandel in India (Amsterdam 2002) 206.
- M. Peters, ‘VOC-vrouwen op de kust van Coromandel’, Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 58 (2004) 69-105.
Auteur: Marion Peters
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 311
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.