© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marcelle van Haersma Buma, Wolf, Ellen Warda Suzanna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Wolf [23/01/2018]
WOLF, Ellen Warda Suzanna (geb. Den Haag 9-12-1920 – gest. Den Haag 11-12-2011), ambtenares, voorvechtster vrouwenemancipatie. Dochter van Alfred Bernard Wolf (1887-1948), tabakshandelaar, en Bertha Martha Rohr (1889-1979). Ellen Warda Wolf bleef ongehuwd.
Ellen Wolf groeide op als enig kind van een
Joodse vader en een Duitse, niet-Joodse moeder. Haar vader was als
tabakshandelaar veel op reis, onder andere naar Havana. Vanaf 1923 woonde het
gezin enkele jaren in een pension in Brussel. In 1925 keerde het gezin terug
naar Den Haag, maar nog altijd waren haar ouders veel van huis. Toch was sprake
van een beschermd milieu. De verzorgende rol werd overgenomen door grootmoeder Suzanna
Wolf-Catz (1867-1943). Spanningen waren er wel tussen de Joodse grootmoeder en haar
schoondochter, die als niet-Joodse nauwelijks geaccepteerd werd. Op enig moment
woonden de grootouders bij het gezin in omdat zij zelf niet veel inkomsten
hadden. Grootvader Jules Wolf (1856-1941) schreef gedichten en gaf
pianoconcerten. Ellen Wolf herinnerde zich dat er musici als Yehudi Menuhin en Rosa
Spier over de vloer kwamen. Ook werd er gedanst.
Oorlog en studie
In 1933 ging Ellen Wolf naar het Gymnasium Haganum en in 1940 begon ze aan haar studie rechten in Leiden, waar ze op kamers ging. Ze deed maar één tentamen, want een dag na de beroemde rede van Cleveringa (26-11-1940) moest de universiteit haar deuren sluiten. De oorlogsjaren waren traumatisch. Op bevel van de bezetter verhuisde het gezin Wolf van Den Haag naar Amsterdam en de grootouders gingen mee. Grootvader Wolf overleed in 1941 in een ziekenhuis in Amsterdam. Het ‘gemengde huwelijk’ bood Ellens vader enige bescherming, maar in 1943 dook hij onder nadat hij het bevel had gekregen zich te laten steriliseren. Grootmoeder Wolf werd bij een razzia opgepakt en op 2 juli 1943 vermoord in Sobibor. Ellen bleef met haar moeder alleen achter in Amsterdam, maar de relatie was verstoord: ze vermoedde dat haar moeder niet genoeg had gedaan om grootmoeder Wolf te redden. Na de oorlog hervatte ze haar studie aan de Universiteit van Amsterdam en in 1948 behaalde ze haar doctoraal. Twee dagen na Ellens afstuderen kreeg vader een attack. Hij stierf twee weken later, de verschrikkingen van de oorlog nooit meer te boven gekomen.
Na haar afstuderen vond Ellen Wolf een fulltime baan op het advocatenkantoor van mr. S. Boas in Amsterdam. Toen ze in haar werk zag hoeveel vrouwen zonder opleiding na hun scheiding in financiële problemen kwamen, werd bij haar de kiem gelegd voor haar feministische engagement. Toch bleek de advocatuur haar niet te liggen en ze besloot verder te studeren. In 1951 verwierf ze een beurs voor postacademisch onderwijs aan het prestigieuze Europa-College in Brugge, erna volgden nog vijf beurzen voor internationale studies.
Maatschappelijk geëengageerd
Vanaf 1955 werkte Ellen Wolf bij verschillende ministeries in Den Haag. In 1961 ging ze werken bij het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties in Genève. In dit internationale vluchtelingenwerk leerde ze Hilda Verwey-Jonker kennen, op dat moment voorzitster van de Commissie Arbeidspositie Vrouwen en Meisjes (CAVM), de voorloper van de Emancipatieraad. Verwey adviseerde haar naar Nederland terug te keren. Zo begon Ellen Wolf in 1963 bij het ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid, waar zij zich als secretaris van de CAVM toelegde op de problematiek rond de arbeidspositie van de vrouw. Met Nederlandse delegaties bezocht Ellen Wolf tal van internationale conferenties, waaronder de International Labour Organisation (ILO), de Verenigde Naties, de Organisatie van Economische Samenwerking en Ontwikkeling, De Raad van Europa, Benelux en de Europese Gemeenschap, waar ze internationale inzichten opdeed over deeltijdarbeid, gelijke betaling voor man en vrouw en ouderschapsverlof – toen nog vrijwel onbekend in Nederland. Onder de kop ‘Elke vrouw zou een vak moeten leren’ pleitte ze in een interview met de Telegraaf (3-2-1966) nadrukkelijk voor deeltijdarbeid en roemde ze het vooruitstrevende Zweden op dit gebied. Later uitte ze onder de kop ‘Gehuwde vrouw moet nu gelijke rechten krijgen’ kritiek op de SER, die discriminatie tussen werkende mannen en vrouwen in stand hield (Telegraaf, 2-6-1969). Ze was ook lid van Vrouwen Belangen.
Ellen Wolf had talent voor het sociale contact. Ze sprak, las en schreef Engels, Frans en Duits uitstekend en Italiaans redelijk. Verschillende personen die een vooraanstaande rol speelden in de binnen- en buitenlandse politiek of die actief waren binnen het feminisme voorzag ze van belangrijke adviezen. Een van hen was Hilda Verwey-Jonker, die in 1957 kroonlid was geworden van de SER. Van 1977 tot 1978 was Wolf projectleider secretariaat Emancipatie-Commissie. Het rapport dat deze commissie uitbracht over het werk van de ongehuwde oudere vrouw zag ze als haar levenswerk (Opzij, nov. 1979).Van 1978 tot 1980 was zij als ‘nationaal expert’ werkzaam bij het Bureau Vrouwenarbeid van het Directoraat-Generaal voor Werkgelegenheid en Sociale Zaken in Brussel, waar ze werkte aan wetgeving voor gelijke rechten tussen man en vrouw.
Ook na haar pensioen in 1985 bleef Ellen Wolf maatschappelijk geëngageerd. Via de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) zette ze zich in voor (alleenstaande) ouderen. Naar aanleiding van de conferentie over ‘De oudere Europeanen in de jaren negentig’ wijdde de Haagsche Courant op 24 september 1991 een artikel aan haar. Ze voorspelde daarin: ‘In het jaar 2000 zullen oudere mensen meer dan een vijfde uitmaken van de bevolking in de EG; in 2020 zelfs meer dan een vierde. Ook zal er steeds meer medische zorg nodig zijn. Daarover moet op alle fronten worden nagedacht’. Steeds opnieuw zette zij de emancipatie van vrouwen en later ouderen op de kaart.
Op 11 december 2011 stierf Ellen Wolf in haar woonplaats Den Haag, op 91-jarige leeftijd.
Betekenis
Ellen Wolf heeft zich in en na haar werkzame leven met hart en ziel ingezet voor de emancipatie van de vrouw, (alleenstaande) ouderen en de Europese gedachte. Ze had alles bewaard over haar strijd voor de vrouwenzaak – tijdschriften, boeken, knipsels, congresbadges. Uit foto’s en overleveringen komt een charmante verschijning tevoorschijn; een icoon van de ‘upper middle class’, een zeer moderne en liberale vrouw die de tijdgeest, met knellende fatsoensnormen, goed begreep. Haar persoonlijke geschiedenis, waaronder het verdriet en de frustratie om het verlies van haar geliefde grootmoeder, hebben haar sterk gevormd. De auteur van dit lemma werkt aan een biografie.
Publicaties
- [met Hilda Verwey-Jonker], ‘Inleiding. Geschiedenis, taak en samenstelling van de C.A.V.M.’, Sociale Zaken, Verslagen en rapporten (1972) nr. 2, 4-8.
- ‘Werkende vrouwen in een veranderende wereld’, Sociaal Maandblad Arbeid 20 (1965) nr. 1, 13-22.
- ‘Evelyne Sullerot’, Vrouwen en hun Belangen (1970) dec., 1-3.
- ‘Commissie arbeidspositie vrouwen en meisjes’, Personeelsbeleid 7 (1971) 526-532.
- ‘Vrouwen moeten leren in zichzelf te geloven…’, Sozavox 12 (1975) nr. 4, 6.
- ‘De oudere ongehuwde vrouw’, Vrouwenbelangen (1984) nov., 11-14.
Literatuur
- ‘Elke vrouw zou en vak moeten leren’, De Telegraaf, 3-2- 1966 [interview].
- ‘Allerlei mensen’, Elsevier, 12-2-1966, 32.
- Reny Dijkman, ‘Gehuwde vrouw moet nu gelijke rechten krijgen’, De Telegraaf, 2-6-1969 [interview].
- Jo Smits, ‘Vrouwen worden altijd nog gediscrimineerd’, Twentsche Courant, 5-5-1973 [interview].
- ‘Vrouwen nog steeds gediscrimineerd’, Twents Zondagsblad, 13-5-1973 [interview].
- Lilian Kloppenburg, ‘Wij zijn echte waakhonden’, Opzij (1979) nov., 10-15.
- Joke Korving, ‘Oudere vrouw meer laten meebeslissen’, Haagse Courant, 2-6-1988.
- Joke Korving, ‘Image ouderen hard aan verandering toe’, Haagse Courant, 24-9-1991.
- Marcelle van Haersma Buma, ‘Pleiten voor de vrouwenzaak, Ellen Wolf (1920-2011)’, in: Jeroen Pepers en Davied van Berlo red., Ambtenaren! 200 jaar werken aan Nederland in 100 portretten’ (Den Haag 2015) 168-169.
Illustratie
Ellen Wolf, door Nico Naeff, 1985 (Nederlands Fotomuseum).
Auteur: Marcelle van Haersma Buma
laatst gewijzigd: 23/01/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.